Lợi khuẩn là gì? Các nhóm lợi khuẩn phổ biến và lợi ích với sức khỏe

Trong cơ thể con người tồn tại hàng nghìn tỷ vi sinh vật, trong đó có những vi khuẩn có lợi gọi là lợi khuẩn (probiotics). Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng hệ vi sinh đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường miễn dịch và bảo vệ sức khỏe tổng thể. Hiện nay, lợi khuẩn được bổ sung phổ biến thông qua thực phẩm lên men, sữa chua và các chế phẩm men vi sinh. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ lợi khuẩn là gì, các nhóm lợi khuẩn thường gặp và những lợi ích thiết thực mà chúng mang lại cho cơ thể.

Lợi khuẩn là gì?

Lợi khuẩn hay còn gọi là probiotics, là các vi sinh vật sống gồm chủ yếu là vi khuẩn và nấm men, khi được đưa vào cơ thể với số lượng đủ sẽ mang lại nhiều lợi ích tích cực, đặc biệt đối với hệ tiêu hóa. Lợi khuẩn đóng vai trò quan trọng trong hệ vi sinh vật đường ruột, một cộng đồng rộng lớn bao gồm hàng nghìn tỷ vi sinh vật sinh sống bên trong ruột người. Hệ vi sinh này bao gồm cả vi khuẩn có lợi và vi khuẩn gây hại, trong đó sức khỏe được duy trì khi có sự cân bằng giữa hai nhóm và lợi khuẩn chiếm ưu thế.

Các chuyên gia y tế ví hệ vi sinh đường ruột như một cơ quan thứ hai của cơ thể bởi tầm quan trọng không kém các cơ quan như tim, gan hay phổi. Khi cân bằng này bị phá vỡ, có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe như rối loạn tiêu hóa, suy giảm miễn dịch và tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính.

Lợi khuẩn có thể được tìm thấy trong cơ thể người và từ các nguồn thực phẩm bên ngoài. Trong cơ thể, nơi tập trung nhiều lợi khuẩn nhất chính là đường ruột, nơi chúng phát triển mạnh mẽ từ giai đoạn sơ sinh. Ngoài đường ruột, lợi khuẩn còn có mặt tại khoang miệng, trên da, trong đường tiết niệu và âm đạo, góp phần bảo vệ sức khỏe toàn diện.

Bên cạnh đó, nguồn bổ sung lợi khuẩn từ bên ngoài chủ yếu đến từ các thực phẩm lên men tự nhiên như sữa chua, kim chi, dưa cải muối, kombucha… và các sản phẩm chức năng như viên nang, bột hay dung dịch, giúp cung cấp lợi khuẩn ổn định và dễ kiểm soát hơn.

Các nhóm lợi khuẩn phổ biến

Mỗi nhóm lợi khuẩn có đặc tính và vai trò riêng, mang đến những lợi ích sức khỏe khác nhau. Việc hiểu rõ những nhóm lợi khuẩn phổ biến sẽ giúp bạn lựa chọn nguồn bổ sung phù hợp, từ đó tận dụng tối đa hiệu quả của chúng đối với sức khỏe:

• Lactobacillus: Đây là nhóm lợi khuẩn phổ biến nhất, thường có mặt trong đường ruột, tiết niệu và sinh dụng. Lactobacillus sản xuất enzyme lactase, giúp phân giải đường lactose trong sữa, đồng thời tạo ra acid lactic – một chất giúp tạo môi trường acid, giúp ngăn chặn sự phát triển của các vi khuẩn có hại. Một số chủng thường gặp gồm: L. acidophilus, L. rhamnosus, L. casei, L. plantarum.
• Bifidobacterium: Là nhóm lợi khuẩn chiếm tỷ lệ lớn trong quần thể vi khuẩn có lợi ở ruột, chúng bắt đầu xuất hiện trong đường ruột vài ngày sau sinh. Chúng giúp phân hủy chất xơ, hỗ trợ tổng hợp vitamin nhóm B và vitamin K, đồng thời hạn chế sự phát triển của vi khuẩn gây bệnh trong ruột già. Các chủng thường gặp: B. bifidum, B. longum.
• Saccharomyces boulardii: Là chủng nấm men probiotic, được dùng để điều trị tiêu chảy đặc biệt là tiêu chảy do dùng kháng sinh và một số bệnh tiêu hóa khác. Nó giúp khôi phục cân bằng hệ vi sinh đường ruột và bảo vệ cơ thể trước các vi khuẩn gây hại.
• Streptococcus thermophilus: Một số nghiên cứu cho thấy chủng này sản sinh lượng lớn enzyme lactase, giúp hỗ trợ tiêu hóa lactose và phòng ngừa tình trạng không dung nạp lactose.
• Enterococcus faecium: Đây là loại vi khuẩn thường trú trong đường ruột của cả người và động vật, góp phần duy trì cân bằng hệ vi sinh.
• Leuconostoc: Chủng vi khuẩn này đã được ứng dụng rộng rãi trong công nghệ chế biến thực phẩm từ lâu đời.

Lợi ích sức khỏe khi bổ sung lợi khuẩn

Khi được bổ sung đúng cách, lợi khuẩn mang lại những tác động tích cực như:

Cải thiện sức khỏe hệ tiêu hóa

• Giảm rối loạn tiêu hóa: Lợi khuẩn giúp cân bằng hệ vi sinh, từ đó làm giảm các triệu chứng rối loạn tiêu hóa khó chịu như đầy hơi, chướng bụng, khó tiêu, táo bón hoặc tiêu chảy.
• Hỗ trợ điều trị hội chứng ruột kích thích (IBS): Một số nghiên cứu chỉ ra rằng bổ sung lợi khuẩn có thể hỗ trợ điều trị hội chứng ruột kích thích giúp giảm các triệu chứng đau bụng, cải thiện tình trạng đầy hơi và điều hòa nhu động ruột.
• Phòng ngừa tiêu chảy do kháng sinh: Khi dùng kháng sinh, hệ vi sinh đường ruột thường bị mất cân bằng. Probiotic giúp tái tạo hệ vi sinh, giảm nguy cơ tiêu chảy.

Tăng cường hệ miễn dịch

• Tăng cường hàng rào bảo vệ: Khoảng 70–80% tế bào miễn dịch của cơ thể nằm trong ruột. Lợi khuẩn giúp củng cố niêm mạc ruột, ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn và virus.
• Sản xuất các chất miễn dịch: Lợi khuẩn có thể kích thích sản xuất các kháng thể và tế bào miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các mầm bệnh.

Cải thiện sức khỏe tâm thần

• Trục não – ruột: Có một mối liên kết hai chiều giữa ruột và não, gọi là trục não – ruột. Lợi khuẩn tham gia sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, một hormone quan trọng ảnh hưởng đến tâm trạng và giấc ngủ. Khi đường ruột yếu, não bộ sẽ không hoạt động tốt
• Giảm căng thẳng và lo âu: Bổ sung lợi khuẩn có thể giúp giảm các triệu chứng của stress, lo âu và một số rối loạn tâm trạng.

Các lợi ích khác

• Sức khỏe da: Sự cân bằng của hệ vi sinh vật đường ruột có thể ảnh hưởng đến tình trạng da. Lợi khuẩn có thể giúp giảm các triệu chứng của các bệnh về da như eczema.
• Sức khỏe phụ nữ: Lợi khuẩn, đặc biệt là Lactobacillus, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe âm đạo và ngăn ngừa các bệnh nhiễm trùng như viêm âm đạo do vi khuẩn và nấm men.

Ai nên bổ sung lợi khuẩn?

Dấu hiệu có thể cho biết bạn thiếu lợi khuẩn

Khi cơ thể thiếu lợi khuẩn hoặc hệ vi sinh mất cân bằng, có thể xuất hiện các dấu hiệu như:

• Triệu chứng tiêu hóa: đầy hơi, chướng bụng, táo bón, tiêu chảy không rõ nguyên nhân và kéo dài.
• Dễ bị nhiễm trùng đường ruột, đường tiết niệu hoặc vùng sinh dục (do mất cân bằng vi sinh).
• Da: một số người có thể bị viêm da, eczema nhiều hơn khi hệ vi khuẩn ruột bị mất cân bằng.

Ai nên bổ sung?

Mọi người đều có thể bổ sung lợi khuẩn để duy trì sức khỏe tốt, tuy nhiên một số nhóm người đặc biệt nên chú ý:

• Người gần đây mắc bệnh hoặc trải qua quá trình điều trị khiến hệ vi sinh đường ruột bị suy giảm, đặc biệt là sau khi hoàn tất liệu trình kháng sinh, thường được bác sĩ khuyến nghị bổ sung men vi sinh nhằm hỗ trợ tái lập sự cân bằng và phục hồi hệ vi sinh đường ruột.
• Người có các rối loạn tiêu hóa: Tiêu chảy thường xuyên, táo bón kéo dài, hội chứng ruột kích kích
• Trẻ nhỏ, người cao tuổi nhất là khi hệ miễn dịch còn yếu hoặc chức năng tiêu hóa kém.
• Những người có chế độ ăn nghèo chất xơ, ít thực phẩm lên men, ít đa dạng thực phẩm.
• Những người gặp nguy cơ mất cân bằng hệ vi sinh vì stress, thiếu ngủ, chế độ ăn nhiều đường, chất béo bão hòa.

Xem thêm cách phân biệt men vi sinh và men tiêu hóa

Hình thức bổ sung và liều lượng

Lợi khuẩn được bổ sung dưới dạng thực phẩm bổ sung có thể được dùng ở dạng viên nang, bột hoặc nước uống. Liều lượng và thời gian bổ sung phụ thuộc từng loại sản phẩm và tình trạng sức khỏe của người dùng:

• Liều lượng: Khi sử dụng các sản phẩm lợi khuẩn cần chú ý đến số CFU – đó là số lượng vi sinh vật sống mỗi liều. Liều lượng thông thường dao động từ 1 tỷ CFU mỗi ngày cho người lớn.
• Thời gian: Thời gian bổ sung lợi khuẩn phụ thuộc vào mục đích sử dụng. Đối với việc khôi phục hệ vi sinh vật sau khi dùng kháng sinh, nên dùng trong ít nhất vài tuần. Đối với việc duy trì sức khỏe tổng thể, có thể sử dụng hàng ngày hoặc theo chu kỳ.
• Thời điểm uống: Tốt nhất nên uống lợi khuẩn khi bụng đói, khoảng 30 phút trước bữa ăn hoặc theo hướng dẫn, để lợi khuẩn có thể sống sót và đi qua dạ dày một cách dễ dàng.

Có rủi ro hoặc tác dụng phụ nào khi sử dụng lợi khuẩn không?

Mặc dù lợi khuẩn nói chung được coi là an toàn với người khỏe mạnh, nhưng vẫn có những lưu ý:

• Tác dụng phụ thường gặp khi sử dụng lợi khuẩn: Chướng bụng, đầy hơi do hệ tiêu hóa chưa quen với số lượng lợi khuẩn mới có thể gây ra những thay đổi nhỏ. Những tác dụng phụ này thường nhẹ và tạm thời
• Rủi ro với người có hệ miễn dịch suy yếu bao gồm: Người đang bệnh nặng, người sau ghép tạng, người bị suy giảm miễn dịch (HIV/AIDS, dùng thuốc ức chế miễn dịch) nên thận trọng khi ăn, uống các sản phẩm chứa lợi khuẩn hoặc dùng thực phẩm bổ sung chứa lợi khuẩn.
• Tương tác hoặc không hiệu quả nếu dùng sai chủng hoặc liều: Không phải chủng nào cũng phù hợp với mọi tình trạng. Hiệu quả phụ thuộc vào chủng, liều, tính ổn định của sản phẩm, phương thức bảo quản.
• Chất lượng sản phẩm: Các chế phẩm bổ sung lợi khuẩn có thể được phân phối dưới dạng thuốc hoặc thực phẩm chức năng. Khi lựa chọn, cần ưu tiên sản phẩm có nguồn gốc, xuất xứ minh bạch, trên nhãn ghi rõ “vi khuẩn sống” hoặc “chứa men vi sinh” liệt kê đầy đủ tên chủng vi khuẩn để đảm bảo hiệu quả và an toàn.

Thực phẩm và nguồn bổ sung lợi khuẩn tự nhiên

Bổ sung lợi khuẩn từ thực phẩm tự nhiên là cách an toàn và hiệu quả:

• Kefir: là một loại thực phẩm lên men đặc biệt, trong đó có sự kết hợp đồng thời của cả vi khuẩn lợi khuẩn và nấm men cùng hoạt động để hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường sức khỏe.
• Sữa chua: Chứa nhiều Lactobacillus và Bifidobacterium, có tác động tích cực đến hệ vi sinh vật đường ruột và giảm nguy cơ mắc các bệnh về đường tiêu hóa.
• Kim chi: Loại rau cải thảo lên men, chứa nhiều lợi khuẩn nhóm Lactobacillus và Pediococcus hỗ trợ tăng cường sức khỏe đường ruột
• Miso (bột đậu nành lên men), tempeh (bánh đậu nành lên men), natto (sản phẩm đậu nành lên men): Nguồn giàu lợi khuẩn và protein thực vật.
• Các sản phẩm men vi sinh dạng viên hoặc bột: Bổ sung lợi khuẩn thuận tiện, có thể lựa chọn theo nhu cầu sức khỏe cá nhân

Kết luận

Lợi khuẩn không chỉ góp phần duy trì hệ tiêu hóa khỏe mạnh mà còn hỗ trợ tăng cường miễn dịch, cải thiện tinh thần và phòng ngừa nhiều bệnh lý liên quan đến đường ruột. Việc bổ sung lợi khuẩn có thể thực hiện thông qua chế độ ăn uống giàu thực phẩm lên men hoặc sử dụng các chế phẩm men vi sinh uy tín.

Một trong những sản phẩm gợi ý dành cho bạn là Menpeptine Gold – men tiêu hóa dạng ống của Công ty TNHH Mediphar USA, sản xuất tại nhà máy đạt chuẩn GMP. Với công thức chứa enzyme tiêu hóa (Alpha-Amylase, Papain, Pepsin, Lipase) kết hợp Immunepath-IP chiết xuất từ lợi khuẩn Lactobacillus paracasei, sản phẩm hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh đường ruột, giảm đầy bụng, khó tiêu và tăng cường sức đề kháng. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng và không lạm dụng quá liều.

Nguồn tham khảo:

1. Probiotics: What They Are, Benefits & Side Effects | Cleveland Clinic
2. Probiotics: what are they and how can they help? | Healthily
3. Probiotics: Foods, Benefits, Drinks, Types, Best Foods, Side Effects | MedicineNet
4. What Are Probiotics and How Do They Work? | familydoctor.org
5. What Are Probiotics? Probiotic Supplements, Foods, Uses, Benefits, and Safety | WebMD

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả