Hormone là gì? Phân loại, vai trò, chức năng trong cơ thể người

Hormone là những “sứ giả hóa học” đặc biệt trong cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa các chức năng sống như tăng trưởng, trao đổi chất, cảm xúc và sinh sản. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu hormone là gì, cách chúng hoạt động, tầm quan trọng của chúng đối với sức khỏe, cũng như những dấu hiệu bất thường liên quan đến hormone mà bạn cần lưu ý.

Với hơn 20 năm kinh nghiệm chăm sóc sức khỏe người Việt, Mediphar USA tự hào mang đến hơn 150 sản phẩm chất lượng, được phân phối tại các nhà thuốc trên toàn quốc. Không chỉ cung cấp giải pháp chăm sóc sức khỏe, Mediphar USA còn đồng hành cùng bạn đọc trong hành trình nâng cao kiến thức y học. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về hormone qua bài viết sau nhé!

Hormone là gì?

Hormone là những chất hóa học trong cơ thể, đóng vai trò như những “người đưa tin,” giúp điều phối các chức năng khác nhau bằng cách truyền tín hiệu qua máu đến các cơ quan, da, cơ bắp và các mô khác. Những tín hiệu này sẽ chỉ dẫn điều cơ thể cần làm và thời điểm để thực hiện. Cho đến nay, các nhà khoa học đã xác định được hơn 50 loại hormone trong cơ thể người.

Hormone cùng với các mô (chủ yếu là tuyến) tạo ra và giải phóng chúng, hình thành nên hệ nội tiết. Hệ nội tiết kiểm soát nhiều quá trình quan trọng trong cơ thể, bao gồm:

• Trao đổi chất (metabolism).
• Duy trì cân bằng nội môi (homeostasis) như điều chỉnh huyết áp, đường huyết, cân bằng nước và điện giải cũng như nhiệt độ cơ thể.
• Phát triển và tăng trưởng.
• Chức năng sinh dục và sinh sản.
• Chu kỳ giấc ngủ – thức.
• Tâm trạng.

Dù chỉ tồn tại với lượng rất nhỏ, hormone có ảnh hưởng lớn đến cơ thể. Vì vậy, những thay đổi nhỏ về mức độ hormone cũng có thể gây ra các biến đổi đáng kể, dẫn đến một số tình trạng sức khỏe cần được can thiệp y tế.

Phân loại hormone trong cơ thể

Cơ thể con người sản xuất nhiều loại hormone khác nhau, trong đó có ba nhóm chính:

Hormone steroid

Hormone steroid được cơ thể tổng hợp từ cholesterol và không tan trong máu. Nhiều hormone sinh dục, chẳng hạn như estrogen và testosterone là các thành viên thuộc nhóm hormone này.

Hormone peptide

• Hormone peptide được tạo thành từ ba hoặc nhiều axit amin và có khả năng tan trong máu. Một số ví dụ điển hình bao gồm:
• Hormone chống bài niệu (antidiuretic hormone): đóng vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi chất.
• Oxytocin: thường được gọi là “hormone âu yếm,” đóng vai trò quan trọng trong quá trình sinh nở và nuôi con bằng sữa mẹ.
• Insulin và yếu tố tăng trưởng giống insulin (insulin-like growth factor): giúp điều hòa lượng đường trong máu.

Hormone amine

Hormone amine được tạo ra từ các axit amin, một số loại có khả năng tan trong máu. Các ví dụ phổ biến gồm:

• Hormone tuyến giáp (thyroid hormones).
• Epinephrine và norepinephrine: còn được gọi là adrenaline và noradrenaline, giúp cơ thể phản ứng với căng thẳng.
• Dopamine: được biết đến là hormone “hạnh phúc” – vốn là một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng.

Chức năng của các hormone

Hormone điều phối và quản lý hàng trăm quá trình trong cơ thể. Nhiều khi một quá trình sinh học sẽ được kích hoạt bởi chuỗi phản ứng liên tiếp của nhiều loại hormone khác nhau.

Hormone chỉ tác động lên một phần cụ thể của cơ thể khi nó “ăn khớp” – tức là các tế bào tại mô mục tiêu có thụ thể phù hợp để nhận thông điệp từ hormone. Bạn có thể hình dung hormone như một chiếc chìa khóa, và các tế bào tại mô mục tiêu, chẳng hạn như cơ quan hoặc mô mỡ, như những ổ khóa có hình dạng đặc biệt. Nếu hormone “vừa” với ổ khóa (thụ thể) trên màng tế bào, nó sẽ hoạt động, gửi tín hiệu khiến mô mục tiêu thực hiện một hành động cụ thể.

Cơ thể sử dụng hormone để thực hiện hai loại giao tiếp chính:

• Giao tiếp giữa các tuyến nội tiết: Một tuyến nội tiết tiết ra hormone để kích thích tuyến nội tiết khác thay đổi mức độ hormone mà nó sản xuất. Ví dụ, tuyến yên tiết ra hormone kích thích tuyến giáp (TSH), kích hoạt tuyến giáp sản xuất hormone của nó.
• Giao tiếp giữa tuyến nội tiết và cơ quan mục tiêu: Một ví dụ điển hình là khi tuyến tụy tiết ra insulin, hormone này sẽ tác động lên cơ và gan để hỗ trợ quá trình chuyển hóa glucose được dung nạp.

Hormone đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì sự cân bằng và điều hòa hoạt động của các cơ quan, giúp cơ thể hoạt động một cách hài hòa và hiệu quả.

Hormone được sản xuất ở đâu?

Hầu hết hormone trong cơ thể được sản xuất và giải phóng bởi các tuyến đặc biệt thuộc hệ nội tiết. Tuyến là một cơ quan sản xuất một hoặc nhiều chất, chẳng hạn như hormone, dịch tiêu hóa, mồ hôi hoặc nước mắt. Các tuyến nội tiết giải phóng hormone trực tiếp vào máu.

Hệ nội tiết bao gồm các tuyến sau:

• Vùng dưới đồi (Hypothalamus)
• Tuyến yên (Pituitary gland)
• Tuyến tùng (Pineal gland)
• Tuyến giáp (Thyroid)
• Các tuyến cận giáp (Parathyroid glands)
• Tuyến thượng thận (Adrenal glands)
• Tụy (Pancreas)
• Buồng trứng (Ovaries)
• Tinh hoàn (Testes)

Tuy nhiên, không phải tất cả các cơ quan và mô giải phóng hormone hoặc các chất giống hormone đều được coi là một phần của hệ nội tiết. Một số mô khác cũng tham gia sản xuất hormone bao gồm:

• Mô mỡ (Adipose tissue)
• Thận (Kidneys)
• Gan (Liver)
• Ruột (Hệ tiêu hóa)
• Nhau thai (Placenta)

1. Vùng dưới đồi (Hypothalamus)

Là một khu vực nhỏ trong não, kết nối với tuyến yên qua cuống tuyến yên. Vùng dưới đồi sản xuất nhiều hormone quan trọng, bao gồm:

• Hormone giải phóng corticotrophin.
• Dopamine.
• Hormone giải phóng gonadotrophin.
• Hormone giải phóng hormone tăng trưởng.
• Oxytocin (sản xuất tại vùng dưới đồi, lưu trữ và giải phóng tại tuyến yên).
• Somatostatin.
• Hormone giải phóng thyrotropin.

2. Tuyến yên (Pituitary gland)

Là tuyến nhỏ kích thước bằng hạt đậu, nằm ở đáy não. Tuyến yên có hai thùy: thùy trước và thùy sau.

• Thùy trước: Sản xuất và giải phóng các hormone như ACTH, FSH, GH, LH, Prolactin, TSH.
• Thùy sau: Giải phóng hormone ADH và oxytocin.

3. Tuyến tùng (Pineal gland)

Tuyến nhỏ nằm trong não, chịu trách nhiệm sản xuất hormone melatonin, giúp điều chỉnh chu kỳ giấc ngủ.

4. Tuyến giáp (Thyroid gland)

Là tuyến hình bướm nằm trước cổ, điều chỉnh tốc độ chuyển hóa của cơ thể. Hormone chính bao gồm: Thyroxine (T4), triiodothyronine (T3) và calcitonin.

5. Các tuyến cận giáp (Parathyroid glands)

Thường có bốn tuyến nhỏ nằm phía sau tuyến giáp, sản xuất hormone cận giáp (PTH), giúp cân bằng canxi trong máu và xương.

6. Tuyến thượng thận (Adrenal glands)

Nằm trên mỗi quả thận, sản xuất các hormone như cortisol, aldosterone, adrenaline, noradrenaline và DHEA.

7. Tụy (Pancreas)

Tụy vừa là một phần của hệ tiêu hóa, vừa là tuyến nội tiết, sản xuất các hormone như insulin và glucagon để điều hòa đường huyết.

8. Buồng trứng (Ovaries) và tinh hoàn (Testes)

• Ở người sinh nữ, buồng trứng sản xuất hormone estrogen, progesterone và testosterone.
• Ở người sinh nam, tinh hoàn sản xuất testosterone và tinh trùng.

9. Các mô khác sản xuất hormone

Dưới đây là một số cơ quan không thuộc hệ thống nội tiết nhưng vẫn là “nhà máy” sản sinh một số hormone như:

• Mô mỡ (Adipose tissue): Sản xuất leptin, estrogen và các hormone khác.
• Thận (Kidneys): Sản xuất erythropoietin, renin và dạng hoạt động của vitamin D.
• Gan (Liver): Sản xuất insulin-like growth factor 1 (IGF-1) và angiotensinogen.
• Ruột (Gut): Sản xuất ghrelin, somatostatin và GLP-1.
• Nhau thai (Placenta): Trong thai kỳ, sản xuất estrogen và progesterone để duy trì thai nhi.

Một số bệnh lý do mất cân bằng hormone gây ra

Hàng chục bệnh lý y khoa bắt nguồn từ các vấn đề về hormone. Đối với hầu hết các loại hormone, sự mất cân bằng, quá nhiều hoặc quá ít, đều có thể gây ra các triệu chứng và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Những rối loạn này thường cần được điều trị. Một số bệnh lý phổ biến liên quan đến hormone bao gồm:

1. Đái tháo đường (Diabetes)

• Đái tháo đường tuýp 2: Do cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả.
• Đái tháo đường tuýp 1: Do hệ miễn dịch tấn công các tế bào sản xuất insulin trong tụy.
• Đái tháo đường thai kỳ: Xảy ra trong thai kỳ, ảnh hưởng đến khả năng sử dụng glucose của cơ thể.

2. Bệnh lý tuyến giáp (Thyroid disease)

• Suy giáp (Hypothyroidism): Nồng độ hormone tuyến giáp thấp, gây mệt mỏi, tăng cân và cảm giác lạnh.
• Cường giáp (Hyperthyroidism): Nồng độ hormone tuyến giáp cao, gây lo lắng, giảm cân và nhịp tim nhanh.

3. Rối loạn kinh nguyệt (Irregular menstruation)

• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Gây kinh nguyệt không đều, tăng cân và khó thụ thai.
• Vô kinh (Amenorrhea): Kinh nguyệt không xuất hiện trong một thời gian dài.
• Rối loạn rụng trứng (Anovulation): Không có quá trình rụng trứng, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

4. Vô sinh ở nữ giới (Female infertility)

Nguyên nhân thường liên quan đến rối loạn hormone, chẳng hạn như PCOS hoặc suy buồng trứng sớm.

5. Vô sinh ở nam giới (Male infertility)

Hạ testosterone (Hypogonadism): Nồng độ testosterone thấp, ảnh hưởng đến khả năng sản xuất tinh trùng và chức năng sinh lý.

6. Béo phì (Obesity)

Sự mất cân bằng hormone, chẳng hạn như insulin hoặc leptin, có thể dẫn đến tình trạng béo phì hoặc làm trầm trọng thêm vấn đề này.

Dấu hiệu cho thấy cơ thể có thể bị mất cân bằng hormone

Một người có thể bị mất cân bằng hormone nếu xuất hiện các triệu chứng sau:

• Khó thụ thai hoặc duy trì thai kỳ.
• Chu kỳ kinh nguyệt thường xuyên bị rối loạn hoặc không theo quy luật.
• Cảm thấy mệt mỏi, khó ngủ hoặc thay đổi đột ngột về nhu cầu tình dục mà không rõ nguyên nhân.
• Thay đổi tâm trạng rõ rệt, dễ bị thay đổi cảm xúc, thường xuyên cảm thấy căng thẳng, buồn bã hoặc cáu gắt.
• Vấn đề về da kéo dài, tình trạng da như khô, mụn trứng cá không thuyên giảm dù đã chăm sóc kỹ.
• Cảm giác quá nóng hoặc quá lạnh, thường xuyên cảm thấy cơ thể không phù hợp với nhiệt độ xung quanh.
• Các triệu chứng ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh sức khỏe, cảm giác ốm yếu kéo dài hoặc có nhiều triệu chứng liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau.
• Thay đổi trọng lượng cơ thể rõ rệt mà không có lý do cụ thể.

Các triệu chứng mất cân bằng hormone thường tương tự với các bệnh lý khác. Vì vậy, không thể chẩn đoán chính xác chỉ dựa trên triệu chứng. Nếu bạn lo lắng về tình trạng sức khỏe của mình, hãy tìm đến bác sĩ để được tư vấn và chẩn đoán chính xác.

Trên đây là toàn bộ thông tin về hormone mà Mediphar USA đã cung cấp cho bạn đọc, Mong rằng những thông tin này đã giúp cho bạn có một cái nhìn tổng quát về hormone và những kiến thức cần biết về mối liên hệ mật thiết giữa hormone với sức khỏe.

Mediphar USA, với sứ mệnh chăm sóc sức khỏe người Việt hơn 20 năm qua, không ngừng nỗ lực vì nền cách mạng sức khỏe nước nhà. Mong rằng những nỗ lực này sẽ giúp ích cho bạn đọc trong việc tiếp cận những nguồn thông tin chính thống và trực quan nhất.

Một trong những sản phẩm nổi bật của Mediphar USA là Estroten, được thiết kế chuyên biệt để hỗ trợ và điều trị tình trạng thiếu hụt và mất cân bằng nội tiết tố ở nữ giới. Bên cạnh đó, Estroten còn giúp cải thiện các tình trạng lão hóa da, giúp giảm và phòng ngừa vết thâm nám, tàn nhang, từ đó mang lại một làn da sáng mịn tự nhiên.

>>> Xem ngay sản phẩm: Estroten

Tài liệu tham khảo:

1. Hormones: https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22464-hormones
2. What are hormones?: Types and what they do: https://www.medicalnewstoday.com/articles/what-are-hormones

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả