Insulin là gì? Vai trò, phân loại và lưu ý khi sử dụng

Insulin là một trong những chất hóa học quan trọng nhất trong cơ thể, đóng vai trò thiết yếu trong việc điều hòa lượng đường trong máu. Để hiểu rõ hơn về vai trò, cơ chế hoạt động, và cách quản lý hiệu quả hormone này, bài viết của Mediphar USA sẽ mang đến cho bạn đọc nguồn thông tin đầy đủ và chính xác. Với kinh nghiệm phân phối các sản phẩm bổ sung dinh dưỡng uy tín trên toàn quốc cùng sứ mệnh chăm sóc sức khỏe người Việt, chúng tôi cam kết cung cấp kiến thức y khoa chính thống.

Insulin là gì?

Insulin là một hormone tự nhiên do tuyến tụy sản sinh, giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong quá trình chuyển hóa năng lượng của cơ thể. Cụ thể, insulin giúp cơ thể sử dụng đường (glucose) từ thực phẩm để tạo ra năng lượng cần thiết cho hoạt động sống. Khi chúng ta ăn, lượng đường trong máu tăng lên, tuyến tụy sẽ tự động tiết ra insulin để đưa glucose từ máu vào tế bào, nơi chúng được chuyển hóa thành năng lượng.

Tuy nhiên, nếu tuyến tụy không sản xuất đủ lượng insulin hoặc cơ thể không sử dụng insulin một cách hiệu quả, glucose sẽ không được đưa vào tế bào mà tích tụ trong máu, gây ra tình trạng tăng đường huyết (hyperglycemia). Đây là dấu hiệu đặc trưng của bệnh đái tháo đường – một rối loạn chuyển hóa mãn tính có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được kiểm soát tốt.

Để hỗ trợ những người mắc bệnh đái tháo đường, các nhà khoa học đã nghiên cứu và phát triển các loại insulin nhân tạo. Những sản phẩm này được sản xuất nhằm mô phỏng tác dụng của insulin tự nhiên, giúp người bệnh duy trì lượng đường trong máu ổn định. Tùy thuộc vào loại insulin và cách sử dụng, các bệnh nhân có thể lựa chọn phương pháp tiêm hoặc bơm insulin phù hợp với tình trạng sức khỏe và lối sống cá nhân.

Vai trò của Insulin

Insulin đóng vai trò như một “chìa khóa” giúp đưa glucose từ máu vào bên trong các tế bào trên khắp cơ thể. Glucose là nguồn năng lượng chính, và cũng là nguồn năng lượng ưa thích của cơ thể, được cung cấp từ hai nguồn chính: thực phẩm và đồ uống bạn tiêu thụ, cùng với glucose được cơ thể giải phóng từ glycogen dự trữ.

Mọi tế bào trong cơ thể đều cần năng lượng để duy trì các hoạt động sống. Khi insulin được tuyến tụy tiết ra, nó hoạt động như một chiếc chìa khóa mở “cánh cửa” tế bào, cho phép glucose rời khỏi máu và xâm nhập vào tế bào. Tại đây, glucose sẽ được chuyển hóa thành năng lượng để hỗ trợ các hoạt động từ cơ bản như hít thở, tuần hoàn máu đến các hoạt động phức tạp hơn như suy nghĩ hay vận động cơ bắp.

Tuy nhiên, khi cơ thể không có đủ insulin hoặc insulin không hoạt động hiệu quả, glucose sẽ không thể vào được bên trong tế bào. Thay vào đó, nó tích tụ trong máu, dẫn đến tình trạng tăng đường huyết. Tăng đường huyết kéo dài là nguyên nhân chính gây ra bệnh đái tháo đường (tiểu đường) và các biến chứng liên quan.

Nếu cơ thể hoàn toàn thiếu hụt insulin trong thời gian dài, tình trạng này có thể tiến triển thành một biến chứng nguy hiểm được gọi là nhiễm toan ceton do đái tháo đường (diabetes-related ketoacidosis – DKA). Đây là một biến chứng cấp tính, xảy ra khi cơ thể không có đủ insulin để sử dụng glucose làm năng lượng, buộc phải chuyển sang phân hủy chất béo, dẫn đến tích tụ ceton trong máu. Nếu không được điều trị kịp thời, DKA có thể đe dọa tính mạng.

>>> Xem thêm: Chi tiết nguyên nhân bệnh tiểu đường

Các loại insulin và cách phân loại

Việc lựa chọn loại insulin phù hợp phụ thuộc vào thời gian tác dụng mà người dùng cần để kiểm soát lượng đường trong máu. Các loại insulin được phân loại dựa trên một số yếu tố sau:

• Thời gian khởi phát tác dụng: Khoảng thời gian để insulin bắt đầu có hiệu quả sau khi được sử dụng.
• Thời điểm đạt đỉnh: Khoảng thời gian insulin đạt hiệu quả tối đa.
• Thời gian duy trì tác dụng: Tổng thời gian tác dụng của insulin trước khi mất hiệu lực.
• Nồng độ: Tại Hoa Kỳ, nồng độ phổ biến nhất là 100 đơn vị insulin/ml (U100).
• Phương thức sử dụng: Tiêm dưới da, tiêm tĩnh mạch hoặc hít qua đường phổi. Phương pháp phổ biến nhất để sử dụng insulin là tiêm vào mô dưới da – lớp mỡ gần bề mặt da.

Dưới đây là ba nhóm insulin chính:

Insulin tác dụng nhanh

Loại insulin này được hấp thụ vào máu rất nhanh từ mô dưới da và thường được sử dụng để điều chỉnh tình trạng tăng đường huyết (hyperglycemia) và kiểm soát sự tăng đột biến đường huyết sau khi ăn.

Các loại phổ biến:

• Insulin tác dụng cực nhanh:
  • Khởi phát: 5–15 phút sau khi tiêm.
  • Thời gian tác dụng: Khoảng 4 giờ (tùy thuộc vào liều lượng).
• Insulin người thông thường:
  • Khởi phát: 30 phút – 1 giờ.
  • Thời gian tác dụng: Khoảng 8 giờ.
  • Liều lượng lớn sẽ đẩy nhanh tác dụng nhưng bên cạnh đó cũng làm chậm tác dụng đỉnh của insulin người thường.

Insulin tác dụng trung bình

Loại này có tốc độ hấp thụ vào máu chậm hơn nhưng tác dụng kéo dài hơn, thường được sử dụng để kiểm soát đường huyết qua đêm và giữa các bữa ăn.

Các loại phổ biến:

• NPH insulin:
  • Khởi phát: 1–2 giờ.
  • Đỉnh tác dụng: 4–6 giờ.
  • Thời gian tác dụng: Trên 12 giờ (tùy liều lượng).
• Insulin pha trộn:
  • Kết hợp NPH với insulin tác dụng nhanh theo tỉ lệ như 70:30, 75:25.

Insulin tác dụng kéo dài

Loại này có tốc độ hấp thụ chậm, đỉnh tác dụng thấp và tác dụng ổn định kéo dài suốt cả ngày.

Đặc điểm:

• Khởi phát: 1.5–2 giờ.
• Thời gian tác dụng: 12–24 giờ (tùy thương hiệu).
• Ứng dụng: Kiểm soát đường huyết qua đêm, giữa các bữa ăn và trong thời gian nhịn ăn.

Lưu ý khi sử dụng insulin

Các vị trí tiêm insulin trên cơ thể

Insulin thường được tiêm vào các vùng cơ thể có nhiều mô mỡ để đảm bảo hấp thụ hiệu quả và giảm nguy cơ biến chứng cũng như các tác dụng phụ. Các vị trí phổ biến nhất bao gồm:

• Vùng bụng: Tiêm cách rốn ít nhất khoảng 5 cm. Đây là vị trí được ưa chuộng vì insulin được hấp thụ nhanh và ổn định.
• Mặt trước hoặc hai bên đùi: Tiện lợi cho việc tự tiêm, nhưng tốc độ hấp thụ có thể chậm hơn vùng bụng.
• Mặt sau của cánh tay trên: Đây là vị trí thuận lợi khi có sự hỗ trợ từ người khác, như nhân viên y tế hoặc người thân.
• Phần trên mông: Thường ít được sử dụng nhưng vẫn là một lựa chọn tốt để thay đổi vị trí tiêm.

Để tránh các biến chứng trên da như cứng da, nổi cục, hoặc teo mô mỡ thì bạn nên thay đổi vị trí tiêm thường xuyên. Hãy luân phiên giữa các vùng và tránh tiêm liên tục vào cùng một điểm. Việc này không chỉ giúp bảo vệ da mà còn đảm bảo insulin được hấp thụ đồng đều và hiệu quả hơn.

Người mắc bệnh đái tháo đường có thể không cần tiêm insulin trong bao lâu?

Đối với người mắc đái tháo đường phụ thuộc insulin, việc thiếu insulin có thể dẫn đến nhiễm toan ceton do đái tháo đường (DKA) – một biến chứng nguy hiểm có thể phát triển trong vòng 24 giờ hoặc nhanh hơn nếu bị nôn mửa.

DKA xảy ra khi cơ thể không thể sử dụng glucose để tạo năng lượng, buộc phải phân hủy chất béo, dẫn đến tích tụ ceton trong máu. Triệu chứng bao gồm khát nước, khô miệng, đau bụng, nôn mửa, hơi thở mùi acetone, và thở nhanh.

Nếu xuất hiện các triệu chứng, cần liên hệ bác sĩ hoặc đến bệnh viện ngay lập tức, vì DKA không được điều trị có thể gây tử vong. Insulin là yếu tố sống còn đối với người bệnh đái tháo đường tuýp 1.

Tác dụng phụ của insulin

Tác dụng phụ khi tiêm hoặc sử dụng insulin hiếm khi xảy ra, nhưng vẫn có thể gặp trong một số trường hợp. Phản ứng dị ứng nhẹ thường gồm sưng, ngứa hoặc đỏ quanh vùng tiêm, trong khi dị ứng nặng có thể gây buồn nôn và nôn mửa. Nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào trong quá trình sử dụng insulin, bạn nên liên hệ với bác sĩ.

Tụt đường huyết có thể xảy ra khi lượng đường trong máu giảm quá thấp, thường do mất cân bằng giữa insulin, thực phẩm, hoặc calo nạp vào. Các yếu tố như tập thể dục quá mức hoặc không ăn đủ calo/carbs cũng có thể gây ra tình trạng này.

Triệu chứng tụt đường huyết bao gồm:

• Mệt mỏi, toát mồ hôi, da nhợt nhạt.
• Mất khả năng nói, lú lẫn.
• Co giật, ngất xỉu hoặc giật cơ.

Thông thường, mức đường huyết dưới 70 mg/dL được coi là quá thấp, bạn nên trao đổi với bác sĩ để biết mức an toàn phù hợp với mình.

Người bệnh đái tháo đường tuýp 2 có cần sử dụng insulin không?

Không phải tất cả, nhưng một số người mắc đái tháo đường tuýp 2 cần sử dụng insulin để kiểm soát bệnh tốt nhất.

Bên cạnh insulin, còn có các loại thuốc khác như thuốc uống và tiêm GLP-1 agonist, giúp giảm đề kháng insulin theo nhiều cách khác nhau. Tuy nhiên, nếu tình trạng đề kháng insulin quá nghiêm trọng và các loại thuốc này không đủ để duy trì mức đường huyết ổn định, việc sử dụng insulin sẽ trở nên cần thiết.

Kết luận

Việc hiểu rõ về insulin và vai trò quan trọng của nó trong việc điều trị đái tháo đường là bước đầu tiên trong hành trình quản lý bệnh và duy trì sức khỏe lâu dài. Insulin không chỉ là một hormone thiết yếu đối với những người mắc đái tháo đường tuýp 1 mà còn có thể là phương pháp điều trị cần thiết cho một số người mắc đái tháo đường tuýp 2, đặc biệt khi các biện pháp khác không đủ hiệu quả trong việc kiểm soát mức đường huyết. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất, việc sử dụng insulin đúng cách, kết hợp với chế độ ăn uống hợp lý, vận động và các thuốc điều trị khác là rất quan trọng.

Không có một phương pháp điều trị duy nhất cho tất cả mọi người, vì vậy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ để xác định phương án điều trị phù hợp nhất với tình trạng sức khỏe của bạn. Bác sĩ sẽ giúp bạn lựa chọn loại insulin và điều chỉnh liều lượng sao cho phù hợp, đồng thời hướng dẫn bạn cách theo dõi và duy trì mức đường huyết ổn định. Hy vọng rằng bài viết của Mediphar USA đã cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quát, rõ ràng và đầy đủ về insulin cũng như cách thức sử dụng insulin hiệu quả trong việc điều trị đái tháo đường. 

Tài liệu tham khảo:

1. Insulin: https://my.clevelandclinic.org/health/body/22601-insulin 
2. An overview of insulin: https://www.medicalnewstoday.com/articles/323760 
3. Everything You Need to Know About Insulin: https://www.healthline.com/health/tuýp-2-diabetes/insulin#side-effects-and-reactions

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả