Hội chứng ruột kích thích (IBS): Nguyên nhân, triệu chứng và hướng điều trị của bác sĩ

Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn tiêu hóa chức năng mạn tính, ảnh hưởng đến chất lượng sống của hàng triệu người trên thế giới. Người mắc IBS thường xuyên gặp các triệu chứng như đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài nhưng không phát hiện được tổn thương thực thể trong hệ tiêu hóa. Dù không nguy hiểm đến tính mạng, IBS có thể gây ra nhiều bất tiện trong sinh hoạt và tâm lý nếu không được điều trị đúng cách. Bài viết dưới đây, Mediphar USA sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và hướng điều trị hiệu quả theo khuyến nghị của bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa.

Hội chứng ruột kích thích là gì?

Hội chứng ruột kích thích (tiếng Anh: Irritable Bowel Syndrome – IBS) là một dạng rối loạn chức năng đường ruột mãn tính, thường tái đi tái lại và gây nhiều khó chịu cho người bệnh. Điểm đặc biệt là khi thăm khám, xét nghiệm hoặc nội soi, không phát hiện tổn thương thực thể nào tại ruột.

Tại Việt Nam, hội chứng này còn được gọi với nhiều tên khác như:

• Viêm đại tràng co thắt
• Viêm đại tràng chức năng
• Viêm đại tràng mãn tính không tổn thương thực thể

Hội chứng ruột kích thích có nguy hiểm không?

Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn tiêu hóa chức năng lành tính, không gây tổn thương thực thể trên niêm mạc ruột và hiếm khi dẫn đến biến chứng nghiêm trọng về thể chất. Phần lớn các trường hợp mắc hội chứng ruột kích thích được phát hiện ở mức độ nhẹ, với biểu hiện điển hình là đau bụng từng cơn tái phát và rối loạn đại tiện như tiêu chảy, táo bón hoặc cả hai.

Ở một số bệnh nhân, đặc biệt là những trường hợp nhẹ, các triệu chứng có thể cải thiện rõ rệt chỉ nhờ điều chỉnh lối sống và chế độ ăn uống, mà không cần dùng đến thuốc. Tuy nhiên, điều quan trọng là người bệnh không nên quá lo lắng hoặc căng thẳng khi được chẩn đoán mắc hội chứng ruột kích thích, vì yếu tố tâm lý có thể làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh.

Tỷ lệ người mắc hội chứng ruột kích thích và mức độ ảnh hưởng

Hội chứng ruột kích thích là một trong những bệnh lý đường tiêu hóa phổ biến nhất, với tỷ lệ mắc ước tính dao động từ 5–20% dân số, tỷ lệ này tùy thuộc vào khu vực và điều kiện y tế cộng đồng. Mặc dù IBS không nguy hiểm đến tính mạng và không dẫn đến tổn thương vĩnh viễn ở ruột, nhưng các triệu chứng kéo dài như:

• Đau bụng, co thắt bụng
• Đầy hơi, chướng bụng
• Rối loạn đại tiện (tiêu chảy, táo bón hoặc xen kẽ)

Các triệu chứng này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, tâm lý và sinh hoạt hàng ngày của người bệnh.

Nguyên nhân điển hình của hội chứng ruột kích thích

Cho đến nay, nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng ruột kích thích IBS vẫn chưa được xác định rõ. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy sự kết hợp của yếu tố sinh lý và thần kinh có thể đóng vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh, bao gồm:

• Rối loạn nhu động ruột: Thành ruột được cấu tạo bởi các lớp cơ trơn hoạt động theo chu kỳ để đẩy thức ăn di chuyển qua ống tiêu hóa. Nếu các cơn co bóp này quá mạnh và kéo dài, người bệnh có thể xuất hiện tình trạng đầy hơi, trướng bụng và tiêu chảy. Ngược lại, khi co bóp yếu hoặc chậm, nhu động ruột bị trì trệ, dẫn đến táo bón và phân khô cứng.
• Bất thường trong hệ thần kinh ruột – não: Hệ trục não – ruột là mạng lưới thần kinh điều khiển sự cảm nhận và vận động của ống tiêu hóa. Sự rối loạn trong việc truyền tín hiệu giữa não bộ và ruột có thể khiến cơ thể phản ứng quá mức với các thay đổi bình thường trong quá trình tiêu hóa. Điều này dẫn đến tăng cảm giác đau, khó chịu và rối loạn đại tiện.
• Nhiễm khuẩn đường tiêu hóa cấp tính: IBS có thể khởi phát sau một đợt tiêu chảy nặng do nhiễm vi khuẩn hoặc virus – tình trạng này được gọi là viêm dạ dày ruột sau nhiễm trùng. Ngoài ra, sự phát triển quá mức của vi khuẩn trong ruột non (SIBO) cũng được cho là có liên quan đến sự xuất hiện của IBS ở một số bệnh nhân.
• Sang chấn tâm lý sớm: Những người từng trải qua các sự kiện căng thẳng tâm lý nghiêm trọng, đặc biệt trong giai đoạn đầu đời, có nguy cơ cao phát triển các triệu chứng của IBS. Stress kéo dài được xem là yếu tố làm thay đổi cơ chế kiểm soát cảm giác và vận động đường tiêu hóa.
• Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột: Sự thay đổi về thành phần và chức năng của hệ vi sinh vật đường ruột (bao gồm vi khuẩn, nấm và virus) có thể ảnh hưởng đến miễn dịch niêm mạc ruột, gây rối loạn tiêu hóa và góp phần vào cơ chế bệnh sinh của IBS.

Các triệu chứng thường gặp của hội chứng ruột kích thích

Các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích có thể xuất hiện thường xuyên hoặc chỉ bùng phát từng đợt khiến IBS trở nên khó nhận biết và dễ bị nhầm lẫn với các rối loạn tiêu hóa khác. Dưới đây là các dấu hiệu và triệu chứng điển hình của IBS:

• Đau hoặc co thắt bụng, thường liên quan đến cảm giác mót đi tiêu, cơn đau có thể giảm sau khi đi ngoài.
• Đầy hơi, chướng bụng, kèm theo cảm giác sinh hơi quá mức trong ruột.
• Rối loạn đại tiện, có thể biểu hiện dưới dạng tiêu chảy, táo bón hoặc luân phiên cả hai.
• Phân có nhầy, thường thấy dịch nhầy trắng trong phân, không kèm máu.
• Cảm giác đi ngoài không hết, vẫn còn cảm giác nặng bụng hoặc mót sau khi đã đi tiêu.
• Việc nhận diện sớm các triệu chứng đặc trưng giúp người bệnh chủ động đi khám và được chẩn đoán đúng, từ đó có hướng điều trị phù hợp, tránh ảnh hưởng kéo dài đến chất lượng cuộc sống.

Đối tượng có nguy cơ mắc hội chứng ruột kích thích

Hội chứng ruột kích thích thường khởi phát ở người trẻ, đặc biệt trong độ tuổi từ 20 đến 40 tuổi. Trong đó, phụ nữ có nguy cơ được chẩn đoán mắc hội chứng ruột kích thích cao gấp đôi so với nam giới. Đặc biệt, một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc hội chứng ruột kích thích bao gồm:

• Cơ thể có tiền sử không dung nạp một số loại thực phẩm.
• Tiền sử nhiễm trùng đường tiêu hóa nặng.
• Được chẩn đoán rối loạn lo âu, trầm cảm hoặc rối loạn stress sau sang chấn.

Ngoài ra, nhiều người mắc hội chứng ruột kích thích còn đồng thời gặp phải các tình trạng đau mạn tính khác. Cụ thể những bệnh lý có liên quan đến nguy cơ mắc hội chứng ruột kích thích cao hơn bao gồm:

• Đau cơ xơ hóa.
• Hội chứng mệt mỏi mãn tính.
• Đau vùng chậu mãn tính.

Việc nhận diện các yếu tố nguy cơ không chỉ giúp phát hiện sớm IBS mà còn hỗ trợ trong quá trình điều trị toàn diện, đặc biệt với những bệnh nhân có bệnh lý đi kèm.

Khi nào bạn cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa nếu nhận thấy các triệu chứng rối loạn tiêu hóa kéo dài hơn 3 tháng hoặc có xu hướng ngày càng nặng hơn. Ngoài ra, hãy liên hệ bác sĩ ngay nếu bạn gặp các triệu chứng tiêu hóa kèm theo một hoặc nhiều biểu hiện sau:

• Sốt.
• Nôn ói.
• Chảy máu trực tràng (máu trong phân hoặc ra ngoài hậu môn).
• Sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Tiêu chảy nặng đến mức làm bạn phải thức giấc vào ban đêm.
• Đau bụng dữ dội, đặc biệt là không giảm sau khi đi tiêu hoặc trung tiện.

Việc phát hiện sớm và loại trừ các bệnh lý thực thể nguy hiểm là bước quan trọng để chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả, tránh để bệnh tiến triển âm thầm và gây biến chứng.

Các biện pháp chẩn đoán hội chứng hội chứng ruột kích thích

Việc chẩn đoán hội chứng ruột kích thích chủ yếu dựa trên triệu chứng lâm sàng kết hợp loại trừ các bệnh lý thực thể. Trước tiên, bác sĩ sẽ tiến hành khai thác kỹ lưỡng bệnh sử cá nhân và gia đình, bao gồm: thời gian xuất hiện triệu chứng, mối liên hệ với ăn uống hoặc căng thẳng, đặc điểm đại tiện và mức độ ảnh hưởng đến sinh hoạt. Những thông tin này là cơ sở để bác sĩ quyết định có cần thiết thực hiện thêm các xét nghiệm cận lâm sàng hay không.

Thông thường, chẩn đoán hội chứng ruột kích thích được củng cố trong những trường hợp như:

• Người bệnh không có các dấu hiệu cảnh báo như sụt cân không rõ nguyên nhân, sốt, chảy máu tiêu hóa, thiếu máu, đau bụng về đêm,…
• Các xét nghiệm ban đầu không phát hiện bất thường rõ ràng.

Nội soi tiêu hóa

Nội soi tiêu hóa là công cụ quan trọng để loại trừ các tổn thương thực thể tại đường tiêu hóa. Bệnh nhân sẽ được chỉ định nội soi dạ dày – tá tràng khi có triệu chứng đầy bụng, ợ hơi, đau vùng thượng vị. Trong khi đó, nội soi đại – trực tràng thường áp dụng nếu người bệnh có biểu hiện rối loạn đại tiện kéo dài hoặc đau bụng vùng hạ vị.

Nếu quan sát thấy niêm mạc bất thường, bác sĩ sẽ tiến hành sinh thiết để xác định có tổn thương viêm, loạn sản hay ung thư hay không.

Xét nghiệm cận lâm sàng

Các xét nghiệm giúp loại trừ nguyên nhân thực thể khác có triệu chứng tương tự IBS:

• Xét nghiệm máu: Được thực hiện để loại trừ các bệnh lý viêm, bệnh Celiac, thiếu máu, rối loạn miễn dịch hoặc các tình trạng viêm hệ thống.
• Xét nghiệm phân: Trường hợp có tiêu chảy, xét nghiệm giúp phát hiện vi khuẩn, ký sinh trùng gây bệnh.
• Calprotectin phân: Nếu kết quả bình thường, có thể loại trừ viêm ruột mãn tính như Crohn hoặc viêm loét đại tràng.
• Xét nghiệm không dung nạp lactose: Được chỉ định nếu nghi ngờ triệu chứng liên quan đến không dung nạp đường lactose có trong sữa và sản phẩm từ sữa.

Hướng kiểm soát và điều trị hội chứng IBS

Hội chứng ruột kích thích không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát hiệu quả nếu bạn kết hợp đúng các biện pháp điều trị và thay đổi lối sống phù hợp:

1. Thay đổi chế độ ăn

Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp và điều chỉnh thói quen ăn uống đúng cách là yếu tố then chốt trong quản lý hội chứng IBS, cụ thể:

• Tăng lượng chất xơ trong khẩu phần ăn: Sử dụng các thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, mận khô và các loại hạt sẽ giúp cải thiện tình trạng táo bón thường gặp ở bệnh nhân IBS. Cần lưu ý việc tăng cường chất xơ cần thực hiện từ từ để tránh gây kích ứng cho hệ tiêu hóa.
• Hạn chế sữa và các sản phẩm từ sữa: Không dung nạp lactose là tình trạng phổ biến ở bệnh nhân IBS. Tuy nhiên nếu loại bỏ sữa khỏi chế độ ăn, bạn cần chú ý bổ sung canxi từ nguồn thực phẩm khác như bông cải xanh, rau chân vịt hoặc cá hồi.
• Giảm thực phẩm gây sinh hơi: Một số thực phẩm như đậu, bắp cải, nước ngọt có ga hoặc kẹo cao su có thể gây đầy hơi và khó chịu. Do đó, bạn cần hạn chế sử dụng nhóm thực phẩm này hàng ngày.
• Thử nghiệm chế độ ăn FODMAP thấp: Đây là chế độ ăn hạn chế các loại carbohydrate lên men khó tiêu, giúp giảm thiểu triệu chứng của IBS.
• Uống đủ nước: Duy trì lượng nước khoảng 2 lít mỗi ngày giúp bôi trơn hệ tiêu hóa, hỗ trợ nhu động ruột và phòng ngừa táo bón.

2. Thay đổi lối sống

Điều chỉnh thói quen sinh hoạt hằng ngày cũng đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát hội chứng ruột kích thích, cụ thể:

• Tăng cường vận động thể chất: Duy trì thói quen tập thể dục đều đặn với cường độ vừa phải, khoảng 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần.
• Thực hành các kỹ thuật thư giãn: Yoga, thiền, hít thở sâu hoặc các phương pháp thư giãn khác có thể giúp làm dịu hệ thần kinh, từ đó cải thiện tình trạng “ruột kích thích do căng thẳng”.
• Bảo đảm giấc ngủ chất lượng: Mỗi đêm nên ngủ từ 7–9 tiếng, đi ngủ và thức dậy đúng giờ mỗi ngày. Giấc ngủ sâu và ổn định là một trong những yếu tố giúp giảm căng thẳng tự nhiên và cải thiện chức năng đường ruột.

>>> Xem thêm các mẹo chữa hội chứng ruột kích thích

3. Sử dụng thuốc

Bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân sử dụng một số loại thuốc nhằm kiểm soát và làm giảm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích, bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm: Sử dụng trong trường hợp người bệnh có biểu hiện lo âu hoặc trầm cảm kèm theo đau bụng kéo dài.
• Thuốc điều trị táo bón: Bao gồm các chế phẩm bổ sung chất xơ hoặc thuốc nhuận tràng, giúp cải thiện nhu động ruột và giảm khó chịu do táo bón.
• Thuốc làm săn chắc phân: Nhóm thuốc chống tiêu chảy thường được sử dụng để giảm tình trạng phân lỏng và cải thiện độ đặc của phân.
• Thuốc giảm co thắt ruột: Được sử dụng để làm dịu các cơn đau bụng do co thắt không đều ở đại tràng.

>>> Tìm hiểu chi tiết hội chứng ruột kích thích uống thuốc gì

Phòng ngừa hội chứng hội chứng ruột kích thích

Do nguyên nhân chính xác của hội chứng ruột kích thích vẫn chưa được xác định rõ ràng, thế nên việc duy trì một hệ tiêu hóa khỏe mạnh, ổn định được xem là nền tảng quan trọng giúp giảm thiểu nguy cơ khởi phát bệnh. Dưới đây là một số biện pháp hữu ích giúp giảm nguy cơ mắc hội chứng ruột kích thích:

• Tuyệt đối không bỏ bữa, duy trì giờ ăn điều độ để tránh rối loạn nhu động ruột.
• Ăn chậm, nhai kỹ, giúp quá trình tiêu hóa diễn ra trơn tru, giảm áp lực cho đường ruột.
• Hạn chế thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ, đồ ăn nhanh, thực phẩm đóng hộp và chế biến sẵn, vì chúng dễ gây kích ứng niêm mạc ruột.
• Tránh rượu bia và nước ngọt có gas, những chất này có thể làm tăng sinh hơi, gây đầy bụng, rối loạn đại tiện.
• Vận động thường xuyên giúp cải thiện chức năng tiêu hóa cũng như giảm căng thẳng và cải thiện tâm trạng.
• Tập kiểm soát cảm xúc, không để cơ thể rơi vào trạng thái trầm cảm, căng thẳng quá mức.

Kết luận

Mặc dù không gây tổn thương thực thể nghiêm trọng, hội chứng ruột kích thích IBS có thể ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống nếu không được kiểm soát đúng cách. Việc nhận biết sớm triệu chứng, kết hợp thay đổi lối sống, chế độ ăn uống và điều trị theo hướng dẫn từ bác sĩ chuyên khoa là yếu tố then chốt giúp người bệnh kiểm soát tốt tình trạng này. Nếu bạn nghi ngờ mình đang gặp các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích, đừng ngần ngại tìm đến cơ sở y tế để được chẩn đoán chính xác và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp. Mediphar USA khuyên bạn: “Sự chủ động là cách hiệu quả nhất để sống khỏe cùng hội chứng ruột kích thích”.

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả