Táo bón là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng ngừa và điều trị

Táo bón là một trong những tình trạng rối loạn tiêu hóa thường gặp, có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Dù không phải lúc nào cũng nguy hiểm, nhưng táo bón kéo dài có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vậy những nguyên nhân nào gây táo bón, có triệu chứng ra sao, cách phòng ngừa và điều trị như thế nào? Hãy cùng Mediphar USA tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Táo bón là gì?

Táo bón là tình trạng thay đổi thói quen đi đại tiện, đặc trưng bởi việc đi tiêu ít hơn hoặc khó khăn khi đi tiêu. Đây là một rối loạn tiêu hóa phổ biến, có thể gặp ở mọi lứa tuổi. Về mặt y học, táo bón thường được định nghĩa là số lần đi tiêu ít hơn 3 lần mỗi tuần. Tuy nhiên, tần suất đại tiện bình thường ở mỗi người có thể khác nhau, do đó táo bón cũng được xác định khi số lần đi tiêu giảm so với thói quen thường ngày. Ngoài số lần đi tiêu, táo bón còn được nhận biết qua các đặc điểm như:

Phân khô, cứng, vón cục.
Khó tống ra ngoài, phải rặn hoặc dùng nhiều sức.
Đau khi đi đại tiện.
Cảm giác đi chưa hết phân.

Ngoài ra, người bị táo bón cũng có thể kèm theo các triệu chứng khác như đau bụng, đầy hơi, chướng bụng, thậm chí buồn nôn, gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Táo bón là tình trạng số lần đi tiêu ít hơn 3 lần mỗi tuần.

Nguyên nhân gây táo bón

Táo bón có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó phổ biến nhất là:

Uống không đủ nước: Khiến phân khô cứng, khó đào thải.
Chế độ ăn uống thiếu chất xơ: Ăn ít rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt khiến phân khô, khó di chuyển trong ruột.
Ít vận động: Ngồi hoặc nằm nhiều, ít tập luyện khiến nhu động ruột giảm, dễ gây táo bón.
Thói quen nhịn đi vệ sinh: Nếu nhịn lâu ngày, ruột sẽ mất phản xạ tự nhiên, làm việc đại tiện khó khăn hơn.
Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc như sắt, thuốc giảm đau, thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng axit,… có thể gây táo bón.
Rối loạn tiêu hóa hoặc bệnh lý: Hội chứng ruột kích thích, suy giáp, ung thư trực tràng, liệt ruột,… cũng có thể gây ra tình trạng táo bón.
Yếu tố tâm lý và lối sống: Căng thẳng lo âu, trầm cảm hay thay đổi môi trường sống cũng ảnh hưởng đến nhu động ruột.

Dấu hiệu và triệu chứng của táo bón

Tùy theo mức độ, táo bón có thể biểu hiện từ nhẹ đến nặng với những triệu chứng khác nhau.

Dấu hiệu của bệnh táo bón nhẹ

Các dấu hiệu thường gặp của táo bón gồm:

Đi ngoài ít hơn 3 lần/tuần.
Phân khô, cứng, vón cục.
Cảm giác khó khăn, đau khi đi tiêu.
Căng tức bụng, đầy hơi, khó chịu.
Cảm giác chưa đi hết phân sau khi đi ngoài.

Dấu hiệu của bệnh táo bón nặng

Ngoài các dấu hiệu của táo bón thông thường, trong trường hợp nặng còn có một số triệu chứng như sau:

Đau bụng dữ dội.
Nôn mửa liên tục, đầy hơi .
Có máu trong phân.

Táo bón gây đau bụng, khó chịu khi đi tiêu.

Táo bón có nguy hiểm không?

Hầu hết các trường hợp táo bón chỉ ở mức nhẹ và tạm thời, có thể cải thiện khi thay đổi chế độ ăn uống, sinh hoạt. Tuy nhiên, nếu tình trạng này kéo dài, táo bón có thể gây ra nhiều biến chứng ảnh hưởng xấu đến sức khỏe như:

Ảnh hưởng chất lượng cuộc sống: Gây khó chịu, chướng bụng, đầy hơi, mệt mỏi,…
Tổn thương hậu môn – trực tràng: Rặn nhiều có thể gây nứt kẽ hậu môn, trĩ, sa trực tràng hoặc chảy máu khi đi tiêu.
Viêm túi thừa đại tràng: Túi thừa hình thành ở thành ruột, khi phân mắc kẹt có thể gây nhiễm trùng.
Nguy cơ tắc ruột: Khi phân ứ đọng lâu ngày, có thể dẫn đến tắc ruột, đặc biệt ở người già và người bệnh nặng.

Đối tượng có nguy cơ mắc táo bón

Táo bón có thể gặp ở bất kỳ ai, nhưng một số nhóm đối tượng sau có nguy cơ cao hơn:

Người cao tuổi: Những người trên 65 tuổi thường có nguy cơ mắc táo bón cao do ít vận động và giảm sức co bóp của nhu động.
Phụ nữ mang thai: Sự thay đổi nội tiết tố, tử cung lớn chèn ép ruột làm chậm quá trình di chuyển của phân dễ gây táo bón.
Người ít vận động: Nhân viên văn phòng, người nằm lâu sau phẫu thuật,… có nguy cơ cao hơn.
Người có chế độ ăn thiếu chất xơ và nước: Ăn nhiều đồ chế biến sẵn, ít rau củ, uống ít nước.
Người mắc bệnh lý mạn tính: Suy giáp, tiểu đường, hội chứng ruột kích thích, trầm cảm…
Người đang sử dụng thuốc dễ gây táo bón: Như sắt, opioid, thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng acid chứa nhôm hoặc canxi,…

Người già, phụ nữ có thai có nguy cơ mắc bệnh táo bón.

Cách chẩn đoán táo bón

Việc chẩn đoán táo bón dựa trên việc khai thác bệnh sử và triệu chứng lâm sàng. Một số xét nghiệm cận lâm sàng và hình ảnh học cũng được chỉ định như:

Khai thác bệnh sử và thói quen đại tiện.
Khám lâm sàng: Thăm khám bụng, trực tràng để phát hiện khối phân, trĩ, nứt kẽ hay sa trực tràng.
Xét nghiệm máu, phân và nước tiểu: Giúp phát hiện rối loạn hormone (như suy giáp), tiểu đường, thiếu máu, nhiễm trùng, viêm hoặc dấu hiệu ung thư.
Nội soi đại tràng hoặc đại tràng sigma: giúp quan sát bên trong đại tràng và sinh thiết nếu cần.
Xét nghiệm hình ảnh: Chụp X-quang, CT scan hoặc MRI để quan sát cấu trúc và tìm bất thường trong hệ tiêu hóa.
Xét nghiệm chức năng ruột: Bao gồm đo áp lực hậu môn – trực tràng, hoặc sử dụng chất đánh dấu cản quang để đánh giá nhu động ruột và quá trình di chuyển của phân.

Nội soi đại tràng giúp chẩn đoán nguyên nhân gây táo bón.

Phương pháp điều trị táo bón

Điều trị táo bón tùy thuộc vào mức độ và nguyên nhân, thường bao gồm:

Thay đổi lối sống và chế độ ăn: Ăn nhiều chất xơ như rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, uống đủ nước (1,5–2 lít/ngày), vận động thường xuyên để kích thích nhu động ruột. Đồng thời, tạo thói quen đi vệ sinh đúng giờ, không nhịn đi tiêu.
Sử dụng men vi sinh và thực phẩm bổ sung: Men vi sinh (probiotics) giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, cải thiện tiêu hóa. Đồng thời bổ sung chất xơ hòa tan (prebiotics) như psyllium hoặc inulin có thể làm mềm phân và tăng nhu động ruột.
Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ như thuốc nhuận tràng, thuốc làm mềm phân, thuốc kích thích nhu động ruột,…
Can thiệp y tế: Với táo bón nặng, không đáp ứng với thay đổi lối sống và thuốc, bác sĩ có thể chỉ định thụt tháo hay phẫu thuật trong những tình huống đặc biệt.

Thuốc nhuận tràng có thể được chỉ định trong điều trị táo bón.

Các biện pháp ngăn ngừa táo bón

Một lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hệ tiêu hóa khỏe mạnh và phòng ngừa táo bón. Một số biện pháp bạn có thể tham khảo như:

Thư giãn, giảm căng thẳng: Stress kéo dài có thể ảnh hưởng đến hoạt động tiêu hóa và gây táo bón. Để cải thiện, bạn có thể áp dụng các phương pháp thư giãn như thiền, yoga hoặc hít thở sâu để giảm mức độ căng thẳng và hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả hơn.
Bổ sung lợi khuẩn: Sử dụng các thực phẩm giàu lợi khuẩn probiotics như sữa chua, kefir… để cân bằng và duy trì hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh.
Tránh thực phẩm chế biến sẵn: Các loại thực phẩm chế biến thường chứa ít chất xơ và thiếu hụt dưỡng chất cần thiết cho hệ tiêu hóa, từ đó dễ làm tình trạng táo bón trở nên trầm trọng hơn.
Hạn chế rượu bia, thuốc lá và các chất kích thích: Rượu, bia, thuốc lá dễ làm ảnh hưởng xấu đến chức năng tuyến tụy, gan và túi mật gây tác động xấu đến hệ tiêu hóa.
Tăng cường luyện tập thể dục: Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, yoga hoặc đạp xe giúp tăng nhu động ruột và hỗ trợ quá trình tiêu hóa, ngăn ngừa táo bón.
Tránh lạm dụng thuốc: Hạn chế dùng kéo dài các thuốc kháng acid, kháng sinh, giảm đau NSAID nếu không cần thiết vì chúng có thể làm rối loạn hệ vi sinh và ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa.

Thư giãn, hạn chế stress để phòng ngừa mắc táo bón.

Cách để giảm táo bón ngay lập tức?

Để có thể giảm táo bón ngay lập tức, có thể áp dụng một số cách sau, tùy vào tình trạng và mức độ:

Uống nhiều nước ấm: Một cốc nước ấm vào buổi sáng có thể kích thích nhu động ruột.
Ăn thực phẩm nhuận tràng tự nhiên: Mận khô, chuối chín, đu đủ, rau mồng tơi… giúp làm mềm phân nhanh.
Vận động nhẹ: Đi bộ 10–15 phút hoặc xoa bụng theo chiều kim đồng hồ giúp kích thích ruột hoạt động.
Ngồi tư thế đúng khi đi vệ sinh: Ngồi xổm hoặc kê chân cao hơn một chút để tạo góc thuận lợi cho phân di chuyển.
Không sử dụng điện thoại hay đọc sách khi đi vệ sinh.
Khi đi vệ sinh, nên giữ tâm thế thoải mái và từ tốn. Sự thư giãn sẽ giúp các cơ tiêu hóa hoạt động hiệu quả hơn, nhờ đó việc đại tiện cũng trở nên dễ dàng hơn.
Dùng thuốc hoặc hỗ trợ y tế (khi cần thiết): Thuốc nhuận tràng tác dụng nhanh, thuốc đạn đặt hậu môn hoặc thụt tháo có thể giúp đi ngoài ngay, nhưng chỉ nên dùng khi thật sự cần và theo hướng dẫn của bác sĩ.

Uống nước ấm vào buổi sáng có thể kích thích nhu động ruột.

Khi nào cần đi gặp bác sĩ

Táo bón thông thường có thể cải thiện bằng thay đổi lối sống. Tuy nhiên, bạn nên đi khám nếu gặp các tình trạng sau:

Táo bón kéo dài trên 2-3 tuần dù đã thay đổi chế độ ăn và sinh hoạt.
Đau bụng dữ dội, khó chịu, đầy hơi, buồn nôn hoặc nôn.
Phân có lẫn máu hoặc phân đen bất thường.
Sụt cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi, chán ăn.
Luôn có cảm giác tắc nghẽn hoặc chưa đi hết phân.
Người lớn tuổi hoặc có bệnh mạn tính (tiểu đường, suy giáp, bệnh đại tràng) bị táo bón mới xuất hiện.

Hãy đi gặp bác sĩ nếu tình trạng táo bón kéo dài trên 3 tuần.

Một số câu hỏi thường gặp

Táo bón kéo dài bao lâu?

Thông thường, táo bón chỉ xảy ra tạm thời và cải thiện sau vài ngày đến một tuần khi điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt. Tuy nhiên, nếu tình trạng táo bón kéo dài trên 3 tuần, hãy đi khám bác sĩ để được phát hiện và điều trị kịp thời.

Bị táo bón nên ăn gì?

Khi bị táo bón, việc bổ sung thực phẩm giàu chất xơ và lợi khuẩn có thể giúp cải thiện hiệu quả bằng cách làm mềm phân và kích thích nhu động ruột. Một số thực phẩm tốt cho tình trạng táo bón như:

Rau củ xanh: Rau lang, cải bó xôi, bông cải xanh,…
Trái cây: Chuối, đu đủ, táo, kiwi,…
Ngũ cốc nguyên hạt: Yến mạch, gạo lứt, ngũ cốc,…
Các loại đậu, hạt, trái cây sấy khô
Thực phẩm lên men: Sữa chua, kefir, kim chi, dưa cải,…

Bổ sung thực phẩm giàu chất xơ và lợi khuẩn để cải thiện tình trạng táo bón.

Uống gì để dễ đi đại tiện?

Một số loại đồ uống có thể giúp làm mềm phân và hỗ trợ đi đại tiện dễ dàng hơn như nước lọc, nước ấm, nước ép mận, sữa chua uống và các loại nước ép,…

Ăn hoa quả gì để không bị táo bón?

Để phòng ngừa và cải thiện táo bón, bạn nên chọn những loại trái cây giàu chất xơ, nước và có tác dụng nhuận tràng tự nhiên, chẳng hạn như đu đủ, chuối, mận, nho khô, táo, lê, kiwi, cam, dứa, xoài,…

Táo bón bao lâu thì bị trĩ?

Khi bị táo bón, bạn thường phải rặn nhiều, tăng áp lực lên tĩnh mạch vùng hậu môn – trực tràng, lâu ngày có thể gây giãn và hình thành búi trĩ. Tuy nhiên, không có mốc thời gian chính xác là mắc táo bón bao lâu thì bị trĩ. Tuy nhiên, nếu táo bón kéo dài nhiều tuần, nhiều tháng và thường xuyên phải rặn mạnh, nguy cơ bị trĩ sẽ tăng cao rõ rệt.

Táo bón có dùng men tiêu hóa được không?

Có thể dùng men vi sinh (probiotics) để hỗ trợ điều trị táo bón vì nó giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột và cải thiện chức năng tiêu hóa, nhưng men tiêu hóa chủ yếu là men vi sinh có chứa lợi khuẩn. Tuy nhiên, táo bón không liên quan đến việc thiếu men tiêu hóa (enzyme) mà liên quan đến sự mất cân bằng hệ vi sinh vật trong đường ruột, vì vậy cần sử dụng men vi sinh đúng cách và đúng liều lượng, không lạm dụng để tránh tác dụng phụ như đầy hơi, tiêu chảy.

Kết luận

Táo bón là tình trạng phổ biến nhưng có thể trở thành vấn đề nghiêm trọng nếu kéo dài và không được điều trị đúng cách. Việc xây dựng chế độ ăn giàu chất xơ, uống đủ nước, duy trì vận động và thói quen đi vệ sinh lành mạnh sẽ giúp phòng ngừa và cải thiện tình trạng này. Trong trường hợp táo bón kéo dài hoặc kèm theo những dấu hiệu bất thường, bạn nên chủ động thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh những biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe.

Nguồn tham khảo:

Mời bạn đánh giá chất lượng bài viết!

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả