Bệnh Celiac là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bệnh Celiac là một rối loạn tự miễn xảy ra khi cơ thể phản ứng bất thường với gluten trong ngũ cốc, gây tổn thương ruột non và cản trở hấp thu dinh dưỡng. Việc phát hiện sớm và tuân thủ điều trị đúng cách sẽ không chỉ giúp cải thiện triệu chứng mà còn giảm thiểu nguy cơ biến chứng của bệnh. Hãy cùng Mediphar USA tìm hiểu Bệnh Celiac là gì, nguyên nhân gây bệnh cùng các phương pháp điều trị và phòng ngừa trong bài viết này.

Bệnh Celiac là bệnh gì?

Bệnh Celiac là tình trạng tự miễn, xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể có phản ứng bất thường với gluten. Gluten là một loại protein có trong ngũ cốc như lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen. Gluten rất phổ biến trong chế độ ăn uống hiện nay, đặc biệt trong các món từ phương Tây như bánh mì, ngũ cốc, bánh nướng… và cả bia.

Khi ăn thực phẩm chứa gluten, hệ miễn dịch của người bệnh sẽ sản xuất kháng thể tấn công niêm mạc ruột non. Tổn thương các nhung mao ruột khiến ruột non không thể hấp thu tốt vitamin, khoáng chất và năng lượng từ thức ăn, dẫn đến tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng cùng nhiều vấn đề sức khỏe khác.

Bệnh celiac có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi sau khi tiêu thụ gluten. Nếu không được điều trị, bệnh celiac có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. [1] [2] [3]

Nguyên nhân gây bệnh Celiac

Bệnh Celiac là một bệnh tự miễn, xảy ra khi hệ thống miễn dịch phản ứng bất thường với gluten. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được hiểu rõ, nhưng các nhà khoa học cho rằng yếu tố di truyền là nguyên nhân chính góp phần gây ra bệnh celiac. Điều này có nghĩa là nếu một thành viên trong gia đình mắc bệnh Celiac, thì thành viên khác sẽ có khả năng mắc bệnh này do ảnh hưởng của các biến thể gen.

Tuy nhiên, không phải ai mang biến thể gen cũng mắc bệnh và không phải tất cả bệnh nhân Celiac đều mang những biến thể gen ấy. Điều này cho thấy ngoài gen, còn có những yếu tố khác như chế độ ăn, thay đổi hệ miễn dịch hay môi trường góp phần kích hoạt và làm bệnh biểu hiện ra ngoài. Bệnh celiac đôi khi khởi phát sau những tác động mạnh như phẫu thuật, mang thai, sinh nở, nhiễm virus hoặc căng thẳng tinh thần quá mức. [1] [2] [4]

Triệu chứng thường gặp của bệnh Celiac

Triệu chứng của bệnh Celiac rất đa dạng, có thể khác nhau giữa từng người và từng độ tuổi. Một số người có biểu hiện rõ ràng về đường tiêu hóa, trong khi người khác lại có dấu hiệu ngoài tiêu hóa. Một số triệu chứng thường gặp bao gồm: [1] [2]

Triệu chứng tiêu hóa

• Tiêu chảy kéo dài hoặc phân mỡ (nhờn, hôi, nổi trên mặt nước).
• Đầy hơi, chướng bụng, đau quặn bụng.
• Buồn nôn, nôn.
• Táo bón.
• Giảm cân không rõ nguyên nhân.
• Bụng to ở trẻ em

Triệu chứng không liên quan đến hệ tiêu hóa

• Thiếu máu, thường do thiếu sắt vì giảm hấp thu sắt với các biểu hiện như mệt mỏi, da nhợt nhạt, bàn tay lạnh, móng tay giòn và lõm,…
• Giảm mật độ xương dẫn đến loãng xương hay nhuyễn xương.
• Viêm da dạng herpes với các nốt phát ban, ngứa, phồng rộp trên da.
• Loét miệng tái phát.
• Đau đầu và mệt mỏi kéo dài.
• Tổn thương hệ thần kinh, bao gồm tê và ngứa ran ở bàn chân, bàn tay, có thể gặp vấn đề về thăng bằng và suy giảm nhận thức.
• Đau khớp.
• Suy giảm chức năng lách (suy lách).
• Men gan tăng cao bất thường.
• Ở trẻ có thể gặp các triệu chứng như dễ cáu kỉnh, chậm phát triển thể chất, tổn thương men răng, dậy thì muộn, hay các biểu hiện thần kinh bao gồm rối loạn thiếu chú ý, tăng động,…

Bệnh celiac có nguy hiểm không?

Bệnh Celiac không đe dọa tính mạng ngay lập tức, nhưng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, nó có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như: [1] [2] 

• Suy dinh dưỡng: xảy ra khi ruột non không hấp thu đủ chất dinh dưỡng. Tình trạng này có thể dẫn đến thiếu máu, sụt cân hay chậm phát triển thể chất ở trẻ.
• Suy yếu xương: kém hấp thu canxi và vitamin D có thể gây nhuyễn xương hoặc còi xương ở trẻ em hay loãng xương ở người lớn.
• Vô sinh và sảy thai: thiếu hụt canxi, vitamin D và các chất dinh dưỡng khác có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
• Không dung nạp lactose: tổn thương niêm mạc ruột non khiến người bệnh đau bụng, tiêu chảy khi dùng sữa và chế phẩm từ sữa. Sau khi ruột hồi phục, khả năng dung nạp này có thể được cải thiện.
• Ung thư: người mắc bệnh celiac nếu không tuân thủ chế độ ăn không gluten, sẽ có nguy cơ mắc một số loại ung thư, đặc biệt là u lympho ruột và ung thư ruột non.
• Bệnh lý thần kinh: một số người mắc bệnh celiac có thể gặp các bệnh lý thần kinh ngoại biên như co giật.
• Bệnh gan: bệnh celiac có thể ảnh hưởng đến gan của nhiều người gây các tổn thương gan tiến triển và viêm gan mạn tính.
• Loét và sẹo: Quá trình viêm kéo dài dẫn đến loét ruột non, thậm chí thủng ruột. Hay hình thành các mô sẹo gây hẹp và tắc ruột.
• Viêm loét đại tràng collagen: Đây là tình trạng hiếm gặp, việc lắng đọng collagen vĩnh viễn ở niêm mạc ruột non, dẫn đến kém hấp thu mạn tính không thể hồi phục.

Cách chẩn đoán bệnh Celiac

Việc chẩn đoán bệnh Celiac dựa trên sự kết hợp giữa khai thác triệu chứng và các xét nghiệm cận lâm sàng phù hợp. Các bước chẩn đoán thường được áp dụng gồm: [1] [2]

• Khai thác bệnh sử và các triệu chứng lâm sàng.
• Xét nghiệm huyết thanh: để tìm kiếm kháng thể đặc hiệu trong máu. Khi nồng độ một số protein kháng thể tăng cao cho thấy có phản ứng miễn dịch với gluten.
• Xét nghiệm di truyền: Khi không mang HLA-DQ2 hoặc HLA-DQ8, khả năng mắc bệnh celiac sẽ rất thấp.
• Nội soi, sinh thiết: để phân tích tổn thương nhung mao ruột.
• Trong viêm da herpes, bác sĩ có thể sẽ lấy một mẫu mô da nhỏ để kiểm tra dưới kính hiển vi.

Phương pháp điều trị bệnh Celiac

Hiện nay chưa có thuốc chữa khỏi hoàn toàn bệnh Celiac. Vì thế nguyên tắc quan trọng nhất trong điều trị bệnh Celiac là ngừng hoàn toàn việc tiêu thụ gluten. Khi loại bỏ gluten khỏi khẩu phần, niêm mạc ruột sẽ dần lành lại và khả năng hấp thu dinh dưỡng cũng sẽ được phục hồi.

Ngoài chế độ ăn, một số biện pháp hỗ trợ khác có thể được áp dụng như: 

• Bổ sung dinh dưỡng và vi chất để khắc phục tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng hay thiếu máu.
• Thuốc kháng sinh trong điều trị viêm da dạng herpes.
• Corticosteroid trong trường hợp các triệu chứng viêm nặng, đáp ứng chậm với chế độ ăn kiêng.
• Theo dõi định kỳ bằng khám lâm sàng và xét nghiệm nhằm đảm bảo bệnh được kiểm soát tốt.

Một số lưu ý khi bị bệnh Celiac

Dưới đây là một số lưu ý quan trọng dành cho người mắc bệnh Celiac:

• Chế độ ăn kiêng gluten: Tránh hoàn toàn các loại ngũ cốc chứa gluten như lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen và các thực phẩm chế biến từ chúng.
• Xem thành phần sản phẩm: Gluten có thể là một thành phần có trong bánh kẹo, thực phẩm chế biến sẵn, thậm chí cả thuốc và thực phẩm chức năng, cần đọc kỹ thành phần sản phẩm để đảm bảo an toàn trước khi sử dụng.
• Tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng: Để xây dựng thực đơn cân đối, đầy đủ dưỡng chất và đảm bảo an toàn khi sử dụng.
• Bổ sung dinh dưỡng hợp lý: Người bệnh dễ thiếu sắt, canxi, vitamin D, vitamin B12, folate… nên cần bổ sung theo chỉ định của bác sĩ.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Khám và xét nghiệm thường xuyên để kiểm soát bệnh, đánh giá tình trạng hấp thu và ngăn ngừa các biến chứng.

Phòng ngừa bệnh Celiac

Hiện nay không có cách nào phòng ngừa bệnh Celiac vì đây là bệnh tự miễn có liên quan đến yếu tố di truyền. Tuy nhiên nếu bạn đã mắc bệnh celiac, bạn có thể kiểm soát, ngăn ngừa xảy ra các triệu chứng và biến chứng của bệnh bằng cách tuân thủ chế độ ăn không chứa gluten suốt đời. Việc duy trì chế độ ăn này không chỉ giúp cải thiện sức khỏe đường ruột mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống lâu dài.

Một số câu hỏi thường gặp

Bị bệnh Celiac nên ăn và cần tránh ăn gì?

Thực phẩm an toàn cho người bệnh Celiac như: [5] [2]

• Sản phẩm từ sữa như sữa, phô mai, bơ, sữa chua,…
• Rau củ, trái cây, tươi hoặc đông lạnh, đóng hộp hoặc sấy khô,…
• Thịt, trứng và cá tươi.
• Rượu vang, rượu táo.
• Ngô, khoai tây, gạo, sắn, đậu, hạt
• Bột không chứa gluten: bột gạo, bột khoai tây, bột ngô, bột sắn
• Thực phẩm chế biến đặc biệt có dãn nhãn “gluten-free”.

Những thực phẩm chứa gluten, người bệnh Celiac cần tránh như: [5] [2]

• Bánh mì, ngũ cốc ăn sáng, bánh quy, bánh ngọt, bánh nướng,…
• Các sản phẩm chế biến: bia, rượu mạch nha, nước sốt, gia vị, bột làm đặc,… có thể chứa gluten.

Bệnh Celiac có chữa khỏi hoàn toàn không?

Bệnh Celiac hiện nay không thể chữa khỏi hoàn toàn, vì đây là bệnh tự miễn mạn tính. Tuy nhiên, người bệnh có thể kiểm soát tốt các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng bằng cách tuân thủ chế độ ăn không chứa gluten suốt đời.

Phải mất bao lâu để điều trị bệnh celiac có hiệu quả?

Hầu hết các triệu chứng của bệnh Celiac sẽ được cải thiện rõ rệt sau một thời gian ngắn bắt đầu chế độ ăn không chứa gluten. Tuy nhiên, để cơ thể bù đắp lại các thiếu hụt dinh dưỡng thường cần vài tuần, và vài tháng để niêm mạc ruột non phục hồi hoàn toàn, thậm chí lâu hơn trong trường hợp tổn thương nặng hoặc bệnh đã kéo dài.

Quá trình lành bệnh cũng có thể bị ảnh hưởng và trì hoãn nếu người bệnh không tuân thủ nghiêm ngặt chế độ ăn kiêng gluten. Vì vậy, việc duy trì chế độ ăn không gluten tuyệt đối đóng vai trò then chốt trong kiểm soát bệnh Celiac và phục hồi chức năng tiêu hóa. [1]

Bệnh Celiac có di truyền không?

Bệnh Celiac có yếu tố di truyền, chủ yếu liên quan đến các biến thể gen HLA-DQ2 và HLA-DQ8. Người có người thân ruột thịt mắc bệnh sẽ có nguy cơ cao hơn (khoảng 1/10). Tuy nhiên, không phải ai mang gen này cũng phát bệnh, mà còn các yếu tố khác như môi trường và miễn dịch. [3]

Khi nào bạn cần đi gặp bác sĩ

Bạn nên đi khám bác sĩ khi có những dấu hiệu nghi ngờ bệnh Celiac, đặc biệt là:

• Rối loạn tiêu hóa kéo dài như tiêu chảy, táo bón, đầy hơi, chướng bụng,..
• Sụt cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi, thiếu máu hoặc các dấu hiệu thiếu dinh dưỡng.
• Các triệu chứng ngoài tiêu hóa như loãng xương, đau khớp, phát ban da dạng herpes, loét miệng, rối loạn thần kinh (tê, ngứa ran tay chân).
• Trẻ em chậm lớn, dậy thì muộn, thấp bé hoặc có biểu hiện cáu gắt, kém tập trung.
• Khi có người thân trong gia đình mắc bệnh Celiac.

Kết luận

Bệnh Celiac là một bệnh tự miễn mạn tính có thể gây ra nhiều vấn đề về tiêu hóa và ngoài tiêu hóa nếu không được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Dù chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn, nhưng việc tuân thủ chế độ ăn không chứa gluten sẽ giúp kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Nguồn tham khảo:

1. Celiac Disease: Symptoms & How It’s Treated | Cleveland Clinic
2. Celiac disease – Symptoms and causes – Mayo Clinic
3. What is Celiac Disease? | Celiac Disease Foundation
4. Coeliac disease – NHS
5. Coeliac disease – Treatment – NHS

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả