Lipase là gì? Vai trò, cơ chế hoạt động và ứng dụng thực tiễn

Trong cơ thể, tiêu hóa chất béo là một quá trình thiết yếu, giúp cung cấp năng lượng và duy trì các hoạt động sống. Đóng vai trò quan trọng trong cơ chế này chính là enzyme lipase, yếu tố quyết định khả năng phân giải và hấp thu chất béo. Vậy lipase là gì, có chức năng và cơ chế hoạt động như thế nào, xét nghiệm lipase mang ý nghĩa gì và khi nào cần bổ sung enzyme này? Bài viết dưới đây từ Mediphar USA sẽ mang đến cho bạn cái nhìn toàn diện và chi tiết.

Lipase là gì?

Lipase là một nhóm enzyme thủy phân ester trong triglyceride thành axit béo và glycerol. Nó là một enzyme hydrolase, chuyên phân giải các liên kết ester trong phân tử mỡ. Điều này giúp làm cho chất béo trong thức ăn có thể được tiêu hóa và hấp thu vào cơ thể. Nhờ đó, lipase đóng vai trò then chốt trong tiêu hóa lipid.

Enzyme lipase hiện diện rộng rãi trong tự nhiên, có mặt ở thực vật, động vật, vi khuẩn và nấm mốc. Ở cơ thể người, lipase được sản xuất chủ yếu từ tuyến tụy, dạ dày, miệng, ruột non, các mô mỡ và lysosome trong tế bào. Tuy nhiên, tuyến tụy là nguồn sản xuất lipase chính và quan trọng nhất cho quá trình tiêu hóa chất béo ở người [2] [5].

Chức năng của lipase

Lipase có nhiều vai trò thiết yếu, không chỉ trong cơ thể mà còn trong các ứng dụng công nghiệp. Dưới đây là những chức năng chính của lipase [1] [5]:

• Tiêu hóa chất béo: Đây là chức năng quan trọng nhất của lipase trong cơ thể sống. Lipase phân giải chất béo phức tạp thành các phân tử nhỏ hơn, dễ hấp thụ hơn là acid béo và monoglyceride. Acid béo này sau đó được sử dụng để tạo năng lượng, xây dựng màng tế bào, và tổng hợp các hormone cần thiết.
• Cung cấp năng lượng: Axit béo tự do tạo ra từ quá trình này được tế bào sử dụng trong quá trình hô hấp tế bào để sản xuất năng lượng ATP.
• Điều hòa quá trình dự trữ mỡ: Lipase giúp điều chỉnh dự trữ và sử dụng mỡ trong cơ thể thông qua chuyển hóa lipid nội bào, đặc biệt trong mô mỡ và các mô khác.
• Hấp thu vitamin tan trong chất béo: Quá trình tiêu hóa và hấp thu chất béo của lipase cũng đồng thời giúp cơ thể hấp thụ các vitamin quan trọng như A, D, E và K.

Các loại enzyme lipase phổ biến

Có nhiều loại lipase khác nhau tùy theo vị trí tiết và chức năng sinh học. Mỗi loại lipase này có cấu trúc đặc biệt và cơ chế hoạt động phù hợp với chức năng sinh học riêng biệt của nó, góp phần quan trọng vào quá trình tiêu hóa và chuyển hóa lipid trong cơ thể [1] [4]:

• Lipase tuyến tụy (Pancreatic lipase) là enzyme chủ đạo được sản xuất bởi tuyến tụy và hoạt động mạnh mẽ ở ruột non để phân giải phần lớn chất béo trong thức ăn thành axit béo tự do và glycerol giúp cơ thể hấp thu
• Lipase dạ dày (Gastric lipase) tiết ra trong dịch vị dạ dày, tham gia phân giải triglyceride có chuỗi axit béo ngắn ngay tại dạ dày, khởi đầu quá trình tiêu hóa chất béo.
• Lipase miệng (Lingual lipase) có trong nước bọt, giúp bắt đầu phân giải một phần chất béo ngay khi thức ăn bước vào miệng, tạo thuận lợi cho quá trình tiêu hóa ở các giai đoạn sau.
• Lipase acid lysosomal có mặt trong lysosome của tế bào, đóng vai trò phân hủy lipid nội bào và các lipoprotein được tế bào nhập qua quá trình nhập bào, giúp điều hòa dự trữ lipid nội bào và tái chế các thành phần lipid.
• Lipoprotein lipase nằm trên màng tế bào của mô mỡ và cơ, thủy phân triglyceride trong máu được vận chuyển bằng lipoprotein như chylomicrons và VLDL, giúp cung cấp axit béo tự do cho mô dùng làm năng lượng hoặc lưu trữ.
• Phospholipase có mặt trên màng tế bào, thủy phân phospholipid – thành phần cấu trúc chính của màng tế bào, đồng thời tham gia vào hoạt động tín hiệu tế bào và tái chế cấu trúc màng, với nhiều loại phospholipase khác nhau đáp ứng chức năng riêng biệt.
• Lecithin cholesterol acyltransferase (LCAT) phân bố trong máu, tham gia vận chuyển và chuyển hóa cholesterol bằng cách chuyển dạng cholesterol tự do thành este cholesterol để vận chuyển hiệu quả trong huyết tương.

Lipase hoạt động như thế nào trong cơ thể?

Lipase hoạt động trong cơ thể để phân giải triglyceride, thành phần chính của chất béo từ mỡ động vật, thực vật và cơ thể người. Triglyceride là este được tạo thành từ một phân tử glycerol liên kết với ba axit béo. Vai trò thiết yếu của lipase là xúc tác quá trình thủy phân các liên kết este trong triglyceride, giúp chuyển hóa chất béo thành axit béo tự do và glycerol dễ hấp thu. Quá trình hoạt động của lipase diễn ra qua nhiều bước nối tiếp [1] [4]:

• Khởi động tiêu hóa chất béo: Quá trình tiêu hóa chất béo bắt đầu ngay trong miệng với sự hoạt động của lipase lưỡi có trong nước bọt, bắt đầu phân giải một phần triglyceride. Tuy nhiên, phần lớn hoạt động thủy phân triglyceride thành các sản phẩm diglyceride, monoglyceride, axit béo tự do và glycerol.
• Nhũ tương hóa giọt mỡ: Do lipase là enzyme tan trong nước nên nó chỉ có thể tác động lên bề mặt các phân tử chất béo. Nên muối mật được tiết từ gan sẽ nhũ tương hóa các giọt mỡ lớn thành các hạt micelle nhỏ. Nhờ vậy, diện tích tiếp xúc giữa lipase và chất béo được mở rộng, giúp tăng hiệu quả phân giải triglyceride.
• Hấp thụ ở ruột non: Sau khi được thủy phân, acid béo và glycerol dễ dàng thấm qua niêm mạc ruột non. Tại đây, chúng được tái tổng hợp thành triglyceride và được vận chuyển để đưa tới mô mỡ, mô cơ và nhiều cơ quan khác, nơi chúng có thể được dự trữ hoặc sử dụng làm năng lượng.
• Hoạt động trong máu: Enzyme lipase tiếp tục phân giải triglyceride lưu hành trong các lipoprotein, giúp các mô khắp cơ thể tiếp nhận acid béo và glycerol một cách thuận lợi.

Khi nào cần làm xét nghiệm lipase?

Xét nghiệm lipase máu là một công cụ chẩn đoán quan trọng, thường được chỉ định khi bác sĩ nghi ngờ các bệnh lý liên quan đến tuyến tụy.

Mục đích ý nghĩa việc xét nghiệm lipase

Xét nghiệm lipase máu là phương pháp đo lượng enzyme lipase trong huyết thanh, được sử dụng phổ biến để hỗ trợ chẩn đoán các bệnh lý liên quan đến tuyến tụy, đặc biệt là viêm tụy cấp. Tuyến tụy sản xuất phần lớn lipase trong cơ thể, việc tồn tại một lượng lipase nhỏ trong máu là điều bình thường. Nhưng khi nồng độ lipase tăng cao thường là dấu hiệu cho thấy tuyến tụy đang bị tổn thương hoặc viêm, dẫn đến việc tiết nhiều enzyme vào máu hơn bình thường. Chính vì vậy, xét nghiệm lipase thường được chỉ định khi bệnh nhân xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ viêm tụy cấp như đau bụng từ vừa đến nặng kéo dài, buồn nôn, nôn mửa, nhịp tim nhanh, thở nhanh, và sốt.

Ngoài viêm tụy, xét nghiệm lipase cũng giúp phát hiện các rối loạn tuyến tụy khác như u nang tụy, tắc nghẽn ống tụy, và một số bệnh lý không liên quan trực tiếp đến tụy nhưng có thể gây tăng lipase trong máu như bệnh thận, viêm túi mật, hoặc bệnh lý về ruột [6].

Ý nghĩa các chỉ số

• Chỉ số lipase bình thường: Thông thường, chỉ số lipase ở người trưởng thành khỏe mạnh nằm trong khoảng 0 – 160 U/L. Tuy nhiên, khoảng tham chiếu này có thể khác nhau giữa những phòng xét nghiệm.
• Lipase cao: Khi nồng độ lipase trong máu vượt quá giới hạn bình thường từ ba lần trở lên, đây thường là dấu hiệu điển hình của viêm tụy cấp. Ngoài ra, lipase cao còn có thể liên quan đến các bệnh lý khác như tắc nghẽn ống tụy, bệnh túi mật, sỏi mật hoặc suy thận.
• Lipase thấp: Nồng độ lipase thấp ít gặp hơn nhưng vẫn có giá trị lâm sàng. Tình trạng này phản ánh việc các tế bào tuyến tụy không còn sản xuất đủ enzyme, thường gặp trong các bệnh mạn tính gây tổn thương lâu dài nhu mô tuyến tụy. Lipase thấp có thể là chỉ dấu của viêm tụy mạn tính hoặc xơ nang [6].

Các yếu tố ảnh hưởng kết quả

Có nhiều yếu tố có thể tác động đến nồng độ enzyme trong máu. Dưới đây là những yếu tố thường gặp và những khuyến nghị quan trọng trước khi tiến hành xét nghiệm [6].

• Thuốc: Một số loại thuốc có thể làm tăng nồng độ lipase, bao gồm thuốc giảm đau (codeine), thuốc lợi tiểu, thuốc tránh thai và thuốc điều trị cholesterol.
• Rượu: Uống rượu có thể gây tăng tạm thời nồng độ lipase.
• Thời gian lấy mẫu: Nồng độ lipase sẽ tăng sau khi ăn, do đó xét nghiệm thường được thực hiện sau khi nhịn ăn để có kết quả chính xác nhất.

Lưu ý khi xét nghiệm

• Cần nhịn ăn trước xét nghiệm ít nhất 8 -12 tiếng để tránh tăng lipase giả tạo.
• Thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng, bao gồm cả thuốc không kê đơn và thực phẩm chức năng.
• Không tự ý xét nghiệm nếu không có chỉ định chuyên môn để tránh sai lệch hoặc hiểu nhầm tình trạng sức khỏe [6].

Thiếu hụt và rối loạn lipase ảnh hưởng như thế nào?

Thiếu hụt Lipase

Thiếu hụt lipase có thể xảy ra khi tuyến tụy không sản xuất đủ enzyme. Điều này thường do các bệnh lý tuyến tụy như viêm tụy mạn tính hoặc xơ nang (cystic fibrosis), một bệnh di truyền ảnh hưởng đến việc sản xuất dịch nhầy và các enzyme. Khi thiếu lipase, cơ thể không thể tiêu hóa chất béo một cách hiệu quả, dẫn đến tình trạng hấp thụ kém (malabsorption). Các triệu chứng bao gồm [4]:

• Phân mỡ (Steatorrhea): Phân lỏng, nhạt màu, có mùi hôi và chứa nhiều chất béo chưa tiêu hóa.
• Đau bụng và đầy hơi: Do chất béo chưa tiêu hóa lên men trong ruột.
• Sụt cân: Mặc dù ăn uống đầy đủ nhưng cơ thể không hấp thụ được chất dinh dưỡng.
• Thiếu hụt vitamin tan trong chất béo: Dẫn đến các vấn đề về thị lực (thiếu vitamin A), xương (thiếu vitamin D), và đông máu (thiếu vitamin K).

Rối loạn lipase (Nồng độ Lipase cao)

Lipase chủ yếu được sản xuất tại tuyến tụy, có nhiệm vụ phân giải chất béo thành axit béo tự do và glycerol. Trong máu luôn tồn tại một lượng nhỏ lipase ở mức bình thường; tuy nhiên, khi nồng độ tăng cao, đây thường là dấu hiệu lâm sàng quan trọng, gợi ý tình trạng viêm tụy hoặc các bệnh lý liên quan đến tuyến tụy [1] [4].

Nếu không điều trị kịp thời, rối loạn này có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng tới chức năng tiêu hóa và sức khỏe tổng thể.

Biện pháp phòng ngừa và khắc phục

Để duy trì hoạt động ổn định của enzyme lipase cũng như bảo vệ sức khỏe hệ tiêu hóa, người bệnh có thể áp dụng một số biện pháp sau:

• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồng thời tăng cường các loại thực phẩm giàu enzyme tự nhiên như bơ, dưa muối, kefir.
• Hạn chế sử dụng rượu bia, đồng thời kiểm soát tốt các bệnh lý liên quan đến gan, mật và tuyến tụy.
• Chủ động thăm khám và xét nghiệm định kỳ khi có các dấu hiệu rối loạn tiêu hóa chất béo.
• Trường hợp được chẩn đoán thiếu hụt enzyme, cần sử dụng các chế phẩm bổ sung lipase theo đúng chỉ định của bác sĩ.
• Tăng cường hoạt động thể chất, tập luyện thể dục đều đặn để hỗ trợ chức năng gan, tụy và cải thiện tuần hoàn máu.

Xem ngay các loại men tiêu hóa có chứa enzyme lipase

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh nên tìm đến cơ sở y tế để được thăm khám kịp thời trong các trường hợp sau [6]:

• Xuất hiện cơn đau bụng từ trung bình đến nặng, có thể lan xuống lưng dưới.
• Buồn nôn, nôn mửa
• Nhịp tim nhanh, thở nhanh và nông
• Đi ngoài phân lỏng có nhiều dầu mỡ
• Có biểu hiện nghi ngờ viêm tụy cấp hoặc mạn tính.
• Triệu chứng rối loạn tiêu hóa kéo dài, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống

Câu hỏi thường gặp

Chỉ số lipase bao nhiêu là bình thường?

Khoảng bình thường của lipase thường là 0 – 160 U/L (đơn vị/lít), nhưng con số này có thể khác nhau tùy vào phòng xét nghiệm.

Lipase cao liên quan đến bệnh gì?

Nồng độ lipase cao thường là dấu hiệu của viêm tụy cấp. Tuy nhiên, nó cũng có thể liên quan đến các bệnh khác như ung thư tụy, tắc ống tụy, viêm túi mật hoặc suy thận cấp.

Có nên bổ sung lipase từ bên ngoài không?

Việc bổ sung lipase từ bên ngoài thường chỉ được thực hiện khi có sự chỉ định của bác sĩ. Các trường hợp phổ biến nhất là bệnh nhân viêm tụy mạn tính hoặc xơ nang không sản xuất đủ enzyme. Không nên tự ý sử dụng các chế phẩm bổ sung lipase.

Lipase máu tăng khi nào?

Tăng lipase máu xuất hiện trong các trường hợp viêm tụy cấp, tắc ống tụy, viêm túi mật, chấn thương tụy, hoặc sau phẫu thuật ổ bụng.

Kết luận

Lipase là enzyme quan trọng trong việc phân giải và hấp thu chất béo, giữ vai trò thiết yếu đối với sức khỏe hệ tiêu hóa. Việc hiểu rõ chức năng và cơ chế hoạt động của lipase không chỉ giúp bạn xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học mà còn hỗ trợ phòng ngừa, phát hiện sớm các bệnh lý liên quan đến tuyến tụy và hệ tiêu hóa.

Trong thực tế, ngoài chế độ ăn uống lành mạnh, việc bổ sung men tiêu hóa khi cần thiết là giải pháp hiệu quả để giảm các triệu chứng đầy bụng, chướng hơi hay khó tiêu. Một trong những sản phẩm nổi bật là Menpeptine Gold của Công ty TNHH Mediphar USA, được sản xuất tại nhà máy đạt chuẩn GMP. Sản phẩm có dạng dung dịch lỏng dễ hấp thu, phù hợp cho cả trẻ nhỏ và người có hệ tiêu hóa kém. Với công thức chứa Alpha-Amylase, Papain, Pepsin, Lipase và Immunepath-IP (chiết xuất từ lợi khuẩn Lactobacillus paracasei), Menpeptine Gold không chỉ bổ sung enzyme tiêu hóa cần thiết mà còn hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh đường ruột, góp phần nâng cao hiệu quả tiêu hóa và cải thiện sức khỏe toàn diện.

Nguồn tham khảo:

1. Lipase enzyme | BYJU’S Online learning Programs
2. Lipase – Overview And Application Of Lipase Enzyme | Infinita Biotech
3. ENZYME LIPASE- NGUỒN GỐC VÀ ỨNG DỤNG QUAN TRỌNG TRONG CÔNG NGHIỆP | KMTG: Công Ty Cổ Phần Tập Đoàn Công Nghệ Khai Minh
4. Lipase: Function & Digestion | StudySmarter
5. Lipases | Creative Enzymes
6. Lipase Blood Test: What It Is & Understanding the Results | Cleveland Clinic

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả