Phân biệt thuốc và thực phẩm chức năng: Hiểu đúng để dùng đúng

Trong quá trình chăm sóc sức khỏe, nhiều người thường nhầm lẫn giữa thuốc và thực phẩm chức năng do cả hai đều được bào chế dưới dạng viên uống, siro hay bột. Tuy nhiên, đây là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau về mục đích sử dụng, thành phần và quy định quản lý. Việc phân biệt rõ ràng sẽ giúp người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm phù hợp với nhu cầu, tránh rủi ro khi sử dụng sai cách. Trong bài viết này, Mediphar USA sẽ cung cấp những thông tin cần thiết để bạn dễ dàng nhận biết sự khác biệt giữa thuốc và thực phẩm chức năng, từ đó yên tâm hơn khi chăm sóc sức khỏe cho bản thân và gia đình.

Khái niệm và phân loại thuốc và thực phẩm chức năng

Thuốc là gì?

Theo định nghĩa của Bộ Y tế: Thuốc là chế phẩm có chứa dược chất hoặc dược liệu dùng cho người nhằm mục đích phòng bệnh, chẩn đoán bệnh, chữa bệnh, điều trị bệnh, giảm nhẹ bệnh, điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể người bao gồm thuốc hóa dược, thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền, vắc xin và sinh phẩm. Thuốc được bào chế dưới nhiều dạng khác nhau như: viên nén, viên nang, dung dịch uống, dung dịch tiêm, thuốc bột, thuốc mỡ, kem bôi,…[1]

Thuốc là sản phẩm đặc thù, không phải là hàng hóa thông thường. Thành phần thuốc thường chứa các hoạt chất có tác dụng sinh học rõ ràng, được nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng kỹ càng, nghiêm ngặt trước khi được cấp phép lưu hành bởi cơ quan quản lý dược để đảm bảo hiệu quả và an toàn cho người sử dụng. [1]

Việc dùng thuốc thường phải theo đúng đơn kê của bác sĩ, đặc biệt đối với thuốc điều trị bệnh (thuốc kê đơn), với thời gian sử dụng theo chỉ định chuyên môn. Bên cạnh tác dụng điều trị chính, thuốc cũng có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn, do đó người bệnh cần được bác sĩ hoặc dược sĩ theo dõi và hướng dẫn chặt chẽ trong quá trình sử dụng.

Phân loại thuốc:

Thuốc được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau, giúp người dùng và cán bộ y tế dễ dàng nhận biết và sử dụng. Trong đó phổ biến nhất là thuốc kê đơn và thuốc không kê đơn [1]:

• Thuốc kê đơn: Là những loại thuốc chỉ được bán và sử dụng khi có đơn của bác sĩ. nếu dùng không đúng chỉ định có thể gây nguy hiểm đến tính mạng và sức khỏe người bệnh. Trên bao bì thuốc kê đơn thường có ký hiệu “Rx” để người dùng dễ nhận biết.
• Thuốc không kê đơn: Là những loại thuốc có thể mua trực tiếp tại nhà thuốc mà không cần đơn của bác sĩ. Nhóm thuốc này có độ an toàn cao, độc tính thấp, trong quá trình bảo quản và khi vào cơ thể không tạo ra các chất phân hủy độc hại. Khi dùng đúng hướng dẫn, thuốc không gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng cần đến sự giám sát y tế. Tuy nhiên, mặc dù không cần đơn, việc sử dụng thuốc không kê đơn vẫn cần tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn trên bao bì hoặc tham khảo ý kiến dược sĩ để đảm bảo hiệu quả và an toàn

Xem thêm phân biệt thuốc kê đơn và không kê đơn

Thực phẩm chức năng là gì?

Theo định nghĩa của Cục An toàn thực phẩm Việt Nam: Thực phẩm chức năng là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng của cơ thể con người, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm bớt nguy cơ mắc bệnh, bao gồm thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khoẻ, thực phẩm dinh dưỡng y học [2].

Thực phẩm chức năng không phải thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh. Chúng không trải qua quy trình thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt như thuốc và được phép lưu hành dựa trên đăng ký an toàn thực phẩm và công bố phù hợp quy định của Bộ Y tế.

Phân loại thực phẩm chức năng:

Thực phẩm chức năng được phân loại thành ba nhóm chính, mỗi nhóm có đặc điểm và mục đích sử dụng riêng biệt nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng [3]:

• Thực phẩm bổ sung: Là thực phẩm thông thường được thêm các vi chất và các yếu tố có lợi cho sức khỏe như vitamin, khoáng chất, acid amin, enzyme, probiotic… và chất có hoạt tính sinh học khác nhằm cung cấp dưỡng chất thiết yếu cho cơ thể.
• Thực phẩm bảo vệ sức khỏe: Đây là nhóm sản phẩm có dạng bào chế khá giống thuốc, thường được sản xuất dưới các dạng phổ biến như viên nang, viên nén, bột, cốm,… Thành phần của chúng đa dạng, có thể bao gồm vitamin, khoáng chất, acid amin, enzyme, probiotic cùng nhiều hoạt chất sinh học khác. Ngoài ra, nhóm sản phẩm này còn có thể chứa các chất có nguồn gốc tự nhiên từ động vật, khoáng vật hoặc thực vật, được xử lý dưới dạng chiết xuất, phân lập, cô đặc hoặc chuyển hóa. Mục đích chính của thực phẩm bảo vệ sức khỏe là bổ sung vào chế độ ăn uống hàng ngày, giúp hỗ trợ, duy trì, cải thiện và tăng cường chức năng của cơ thể, đồng thời góp phần làm giảm nguy cơ mắc bệnh. Hiện nay, đây là nhóm sản phẩm chiếm tỷ lệ lớn nhất trên thị trường thực phẩm chức năng.
• Thực phẩm dinh dưỡng y học: Là nhóm thực phẩm đặc thù, được thiết kế dành riêng cho người bệnh. Chúng có thể được sử dụng qua đường miệng hoặc qua ống xông, với mục đích điều chỉnh chế độ ăn để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng đặc biệt trong quá trình điều trị. Loại thực phẩm này chỉ được dùng dưới sự giám sát và hướng dẫn của nhân viên y tế nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Tìm hiểu đầy đủ thông tin về thực phẩm chức năng

Điểm giống nhau giữa thuốc và thực phẩm chức năng

Nhiều người dễ nhầm lẫn thuốc và thực phẩm chức năng vì chúng có một số điểm tương đồng :

• Cả hai đều được bào chế dưới nhiều dạng phổ biến như viên nén, viên nang, dung dịch uống, bột, cốm… nên dễ gây nhầm lẫn về mặt hình thức.
• Đều được sử dụng với mục đích hỗ trợ sức khỏe, tăng cường thể trạng và nâng cao khả năng đề kháng cho cơ thể.
• Cả thuốc và thực phẩm chức năng đều phải đăng ký và chịu sự quản lý của Bộ Y tế, dù quy trình thẩm định và cấp phép có sự khác biệt.
• Trên bao bì và nhãn mác của mỗi sản phẩm đều có hướng dẫn sử dụng cụ thể, yêu cầu người dùng tuân thủ để đảm bảo an toàn.
• Cả hai nhóm sản phẩm đều cần được kiểm soát về chất lượng, có nguồn gốc rõ ràng và được phân phối tại các cơ sở hợp pháp như nhà thuốc, quầy thuốc.

Điểm khác nhau giữa thuốc và thực phẩm chức năng

Dù có một số điểm tương đồng, sự khác biệt giữa thuốc và thực phẩm chức năng lại vô cùng quan trọng. Việc hiểu rõ những điểm khác biệt này sẽ giúp người tiêu dùng lựa chọn đúng sản phẩm, đúng mục đích.

Mục đích sử dụng

Mục đích sử dụng của thuốc và thực phẩm chức năng có sự khác biệt như sau:

• Mục đích chính của thuốc: Là điều trị, phòng ngừa hoặc chẩn đoán bệnh. Thuốc được sử dụng khi cơ thể đã có vấn đề sức khỏe cụ thể, và người dùng cần sự can thiệp để khôi phục lại trạng thái bình thường. Thuốc có tác dụng dược lý mạnh và có thể thay đổi chức năng sinh lý của cơ thể một cách trực tiếp.
• Mục đích chính của thực phẩm chức năng: Là hỗ trợ, bổ sung, duy trì và tăng cường sức khỏe tổng thể. Thực phẩm chức năng không có tác dụng điều trị bệnh và không thể thay thế thuốc chữa bệnh [4].

Điều kiện cấp phép và lưu hành

Đối tượng sử dụng

Bao bì, nhãn mác

Đây là dấu hiệu nhận biết dễ nhất đối với người tiêu dùng để phân biệt rõ hơn về thuốc và TPCN [4]:

Xem thêm: Cách phân biệt ký hiệu thuốc và thực phẩm chức năng

Một số lưu ý khi sử dụng thuốc và thực phẩm chức năng

Thuốc và thực phẩm chức năng đều góp phần quan trọng trong chăm sóc sức khỏe, nhưng bản chất của hai nhóm sản phẩm này hoàn toàn khác nhau. Việc nắm vững những lưu ý sau đây sẽ giúp bạn tối ưu hóa hiệu quả và đảm bảo an toàn cho bản thân.

Lưu ý khi sử dụng thuốc

Thuốc là con dao hai lưỡi. Chúng có khả năng chữa trị bệnh, nhưng nếu dùng sai cách sẽ gây hại khôn lường. Dưới đây là những lưu ý bạn cần biết khi sử dụng thuốc [6]:

• Sử dụng đúng theo chỉ định của chuyên gia y tế: Không tự ý mua và dùng thuốc kê đơn. Thuốc điều trị cần có chỉ định cụ thể của bác sĩ về liều lượng, cách dùng, và thời gian điều trị. Việc tự ý sử dụng, đặc biệt là thuốc kháng sinh, có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc, khiến bệnh trở nên khó chữa hoặc gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng.
• Tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn: Luôn đọc kỹ tờ hướng dẫn sử dụng và tuân thủ các khuyến cáo của dược sĩ. Liều lượng và thời gian dùng thuốc cần được tuân thủ nghiêm ngặt để thuốc phát huy tối đa hiệu quả.
• Theo dõi và báo cáo tác dụng phụ: Trong quá trình dùng thuốc, nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào (ví dụ: dị ứng, chóng mặt, buồn nôn, v.v.), hãy ngừng thuốc và thông báo ngay cho bác sĩ hoặc dược sĩ để được xử lý kịp thời.
• Bảo quản đúng cách: Mỗi loại thuốc có yêu cầu bảo quản riêng, nhưng nhìn chung cần được giữ ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời và nhiệt độ cao. Người dùng nên thường xuyên kiểm tra hạn sử dụng trước khi dùng để phòng ngừa rủi ro từ việc sử dụng thuốc đã hết hạn.

Lưu ý khi sử dụng thực phẩm chức năng

Thực phẩm chức năng đóng vai trò bổ sung dinh dưỡng và hỗ trợ các chức năng của cơ thể, không phải là thuốc chữa bệnh. Để sử dụng thực phẩm chức năng một cách hiệu quả và an toàn, bạn cần lưu ý [5]:

• Tham khảo ý kiến chuyên gia: Mặc dù thực phẩm chức năng có thể dễ dàng mua tại nhà thuốc, cửa hàng uy tín hoặc thậm chí là siêu thị, nhưng bạn nên tham khảo ý kiến của dược sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi quyết định sử dụng. Điều này giúp bạn lựa chọn được sản phẩm phù hợp với nhu cầu và thể trạng của mình, tránh lãng phí hoặc sử dụng không đúng mục đích.
• Cẩn trọng với việc mua sắm trực tuyến: Bạn có thể đặt mua thực phẩm chức năng trực tuyến, nhưng hãy cẩn thận với nguồn gốc sản phẩm. Luôn tìm mua từ các nhà cung cấp chính hãng, có uy tín để tránh mua phải hàng giả, hàng nhái, kém chất lượng có thể gây hại cho sức khỏe.
• Ghi nhớ công dụng hỗ trợ: Thực phẩm chức năng không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh. Đây là một nguyên tắc cốt lõi bạn phải luôn ghi nhớ. Nếu đang mắc bệnh, bạn cần ưu tiên điều trị bằng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Dùng thực phẩm chức năng để chữa bệnh không chỉ không mang lại hiệu quả mà còn có thể khiến tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.
• Không lạm dụng hoặc dùng quá liều: Dù có lợi, việc lạm dụng hoặc dùng quá liều thực phẩm chức năng cũng có thể gây ra những ảnh hưởng không tốt cho cơ thể. Hãy tuân thủ liều lượng khuyến cáo trên bao bì sản phẩm hoặc theo lời khuyên của chuyên gia.

Việc hiểu rõ và tuân thủ các nguyên tắc này sẽ giúp bạn trở thành một người tiêu dùng thông thái, biết cách sử dụng cả thuốc và thực phẩm chức năng một cách an toàn, hiệu quả để bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Kết luận

Thuốc và thực phẩm chức năng đều có vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe nhưng bản chất và công dụng hoàn toàn khác nhau. Thuốc là sản phẩm dùng để chữa bệnh theo chỉ định của bác sĩ, cần có quy trình kiểm nghiệm nghiêm ngặt và chú ý dùng đúng liều, đúng thời gian. Trong khi đó, thực phẩm chức năng là sản phẩm bổ sung dinh dưỡng giúp tăng cường sức khỏe, có thể dùng cho mọi người và không có tác dụng chữa bệnh.

Việc phân biệt đúng thuốc và thực phẩm chức năng sẽ giúp tránh nhầm lẫn tai hại, sử dụng hiệu quả, an toàn và phù hợp với tình trạng sức khỏe của từng người. Khi mua, cần quan tâm đến nhãn mác, nguồn gốc sản phẩm, tuân thủ tư vấn của bác sĩ và dược sĩ để đảm bảo lợi ích tốt nhất.

Nguồn tham khảo:

1. Luật Dược 2016 số 105/2016/QH13 áp dụng 2024 mới nhất | THƯ VIỆN PHÁP LUẬT
2. Luật an toàn thực phẩm 2010 số 55/2010/QH12 áp dụng 2024 mới nhất | THƯ VIỆN PHÁP LUẬT
3. Nghị định 15/2018/NĐ-CP hướng dẫn Luật an toàn thực phẩm mới nhất | THƯ VIỆN PHÁP LUẬT
4. Hướng dẫn phân biệt thuốc và thực phẩm chức năng | Trường Cao Đẳng Y Hà Nội
5. Sử dụng thực phẩm chức năng không đúng có thể gặp phải những rủi ro | Hello Bacsi
6. NHỮNG LƯU Ý KHI SỬ DỤNG THUỐC | Bệnh viện MEDIC Cà Mau

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả