Carotenoid là gì? Tác dụng và cách bổ sung để tăng cường sức khỏe

Carotenoid là nhóm hợp chất thiên nhiên có tác dụng bảo vệ thị lực, làm đẹp da, tăng cường miễn dịch và hỗ trợ sức khỏe tim mạch. Chúng có nhiều trong rau xanh, củ quả màu cam, đỏ, vàng và một số loại hải sản, mang lại lợi ích vượt trội nếu được bổ sung đúng cách.

Với hơn 20 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, Mediphar USA không ngừng nghiên cứu và phát triển các sản phẩm hỗ trợ từ thiên nhiên. Vậy carotenoid có tác dụng gì và làm thế nào để hấp thụ tối ưu? Hãy cùng khám phá!

Carotenoid là gì?

Carotenoid là nhóm sắc tố tự nhiên phổ biến trong thực vật, vi khuẩn, tảo và một số loài nấm. Đây là những chất hợp mang lại màu sắc đặc trưng như vàng, cam và đỏ cho nhiều loại trái cây và rau củ. Không chỉ có vai trò tạo màu, carotenoid còn là chất chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do và mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho sức khỏe con người.

Carotenoid được chia thành hai nhóm chính dựa vào thành phần hóa học:

• Caroten (bao gồm beta-caroten, alpha-caroten, lycopene): Đây là nhóm không chứa oxy, thường có màu cam hoặc đỏ rực nổi.
• Xanthophyll (bao gồm lutein, zeaxanthin, astaxanthin): Nhóm này chứa oxy trong phân tử cấu trúc, thường có màu vàng hoặc xanh lá cây.

Cơ thể con người không thể tự tổng hợp carotenoid mà phải hấp thụ từ chế độ ăn uống hoặc các sản phẩm bổ sung. Được hưởng lợi ích sức khỏe đa dạng, carotenoid đã được ứng dụng rộng rãi trong các ngành thực phẩm, dược phẩm và mỹ phẩm.

Các loại carotenoid phổ biến và đặc điểm nhận dạng

Mỗi loại carotenoid đều có chức năng sinh học riêng, giúp bảo vệ sức khỏe theo những cách khác nhau. Dưới đây là một số carotenoid phổ biến nhất cùng với nguồn thực phẩm giàu các chất này:

• Beta-caroten: Loại carotenoid này có nhiều trong cà rốt, khoai lang, bí đỏ và các loại rau xanh. Nó hỗ trợ vai trò quan trọng trong việc chuyển hóa thành vitamin A, hỗ trợ sức khỏe mắt và tắm da.
• Lutein và Zeaxanthin: Hai hợp chất này chủ yếu được tìm thấy trong các loại rau xanh đậm như cải bó xôi, cải xoăn, bông cải xanh. Chúng tôi có vai trò quan trọng trong công việc bảo vệ mắt, giảm nguy cơ oxy hóa điểm vàng và đục thủy tinh thể.
• Lycopene: Đây là một trong những carotenoid mạnh nhất có khả năng chống oxy hóa vượt trội. Lycopene có nhiều trong cà chua, tiến dọc, đu đủ và bưởi hồng, giúp bảo vệ tim mạch và phòng chứa ung thư.
• Astaxanthin: Được tìm thấy chủ yếu trong hải sản như cá hồi, tôm, cua, astaxanthin là chất chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV và làm chậm quá trình lão hóa.

Tác dụng cụ thể của từng loại carotenoid đối với sức khỏe

Beta-carotene – Hỗ trợ sáng da, cải thiện năng lực và chống oxy hóa

Beta-caroten là một trong những carotenoid quan trọng nhất vì cơ thể có thể chuyển hóa nó thành vitamin A khi cần thiết. Vitamin A có vai trò quan trọng trong công việc duy trì sức khỏe của mắt, giúp giảm đau quáng gà, khô mắt và suy hóa điểm vàng.

Không chỉ có lợi cho mắt, beta-caroten còn được biết đến với khả năng làm sáng da và chống lão hóa. Đặc tính chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ da khỏi tác động của ánh nắng mặt trời, giảm thiểu nếp nhăn và cải thiện độ hồi phục của da. Ngoài ra, beta-caroten còn hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch và bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ bệnh tim mạch.

Lutein và Zeaxanthin – Bảo vệ mắt, ngăn chặn hóa điểm vàng

Lutein và zeaxanthin là hai carotenoid đặc biệt quan trọng đối với sức khỏe của mắt. Chúng có khả năng tập trung cao tại điểm vàng của sa mạc, giúp lọc ánh sáng xanh có hại và bảo vệ tế bào thị giác khỏi tổn thương do quá trình oxy hóa.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng chế độ ăn giàu lutein và zeaxanthin giúp làm giảm nguy cơ bệnh thoái hóa điểm vàng và đục thủy tinh thể khi về già. Đặc biệt, hai chất này có nhiều trong rau xanh như cải bó xôi, cải xoăn, bắp ngô và trứng.

Lycopene – Bảo vệ tim mạch và phòng chứa ung thư

Lycopene là một trong những chất chống oxy hóa mạnh nhất trong nhóm carotenoid, giúp bảo vệ cơ thể khỏi hoạt động của các gốc tự do. Nó có khả năng giảm cholesterol LDL (xấu cholesterol), giúp duy trì áp dụng ổn định huyết áp và giảm nguy cơ mạch bệnh.

Ngoài tác dụng bảo vệ tim, lycopene còn được biết đến với vai trò trong phòng nhắn tin. Các nghiên cứu cho thấy rằng chế độ ăn giàu lycopene có thể giúp giảm nguy cơ mắc các loại ung thư như ung thư tuyến tiền danh, ung thư phổi và ung thư dạ dày. Đặc biệt, việc nấu chín chua có thể làm tăng khả năng hấp thụ lycopene của cơ thể, giúp tối ưu hóa lợi ích sức khỏe.

Astaxanthin – Chống lão hóa và bảo vệ da khỏi tia UV

Astaxanthin là một carotenoid có khả năng chống oxy hóa gấp gấp nhiều lần nên cùng với beta-caroten và vitamin E. Dưỡng đặc tính này, nó có thể giúp bảo vệ tế bào da khỏi tổn thương do tia UV, làm nếp gấp nhăn, giữ cho làn da trẻ trung và tươi sáng hơn.

Không chỉ có lợi cho da, astaxanthin còn hỗ trợ sức khỏe tim mạch, cải thiện hoàn thiện tuần hoàn máu và tăng cường khả năng phục hồi cơ bắp sau khi tập luyện. Nó còn giúp giảm viêm, tăng cường chức năng miễn dịch và bảo vệ khỏi hoạt động của quá trình lão hóa.

Cách cơ thể hấp thụ hiệu quả carotenoid

Carotenoid là nhóm hợp chất tan trong dầu, vì vậy cơ hấp thụ chúng hiệu quả hơn khi kết hợp với chất béo trong bữa ăn. Để tối ưu hóa quá trình hấp thụ, có thể áp dụng các phương pháp sau:

• Kết hợp carotenoid với chất béo lành mạnh: Do đặc tính kỵ nước, carotenoid hấp thụ tốt hơn khi tiêu thụ cùng với dầu ô liu, dầu dừa, dầu cá hoặc bơ . Ví dụ, khi ăn cà rốt hoặc chua cà, việc thêm một ít dầu vào món ăn giúp cơ thể hấp thụ beta-caroten và lycopene hiệu quả hơn.
• Đậu chín thực phẩm giàu carotenoid: Một số carotenoid như lycopene trong cà chua dễ hấp thụ hơn khi thực phẩm được nấu chín nhẹ thay vì ăn sống. Nhiệt độ giúp phá vỡ thành tế bào thực vật, giải phóng carotenoid và làm tăng khả năng hấp thụ.
• Xay chậm hoặc ép nước: Quá trình nghiền hoặc ép giúp phá vỡ cấu trúc tế bào, giải phóng nhiều carotenoid hơn. Ví dụ, nước ép cà rốt có thể giúp hấp thu beta-caroten tốt hơn so với ăn nguyên củ.
• Tránh thực phẩm cản trở hấp thụ: Chất xơ không hòa tan có thể làm giảm hấp thụ carotenoid bằng cách ngăn chặn sự nhũ hóa chất béo trong khung. Vì vậy, nếu ăn nhiều thực phẩm giàu carotenoid, nên tránh tiêu thụ quá nhiều chất xơ không hòa tan cùng lúc.
• Sử dụng protein làm chất hỗ trợ hấp thụ: Một số nghiên cứu cho thấy protein trong trứng có thể giúp hấp thụ lutein và zeaxanthin tốt hơn từ các loại rau xanh đậm như cải bó hoa hoặc bông cải xanh.

Bằng cách áp dụng các phương pháp trên, cơ thể có thể hấp thụ hiệu quả carotenoid hơn, từ đó tăng cường bảo vệ mắt, làm đẹp da và hỗ trợ sức khỏe tim mạch.

Sự khác biệt giữa carotenoid tự nhiên và carotenoid bổ sung

Carotenoid có thể được bổ sung qua thực phẩm tự nhiên hoặc uống bổ sung. Cả hai nguồn này đều mang lại lợi ích, nhưng có những điểm khác biệt quan trọng cần lưu ý:

Carotenoid tự nhiên

• Nguồn gốc: Chủ yếu có trong cà rốt, cải bó bó, bí đỏ, ớt chuông, cà chua, xoài, dưa lê và dầu gấc.
• Khả năng hấp thụ: Khi ăn thực phẩm giàu carotenoid, cơ hấp thụ từ từ và hiệu quả hơn nhờ vào sự có mặt của các chất hỗ trợ như vitamin C, vitamin E và chất béo tự nhiên.
• Tính an toàn: Hấp thụ từ thực phẩm tự nhiên giúp tránh nguy cơ dư thừa , đặc biệt là beta-caroten, vì cơ thể chỉ chuyển hóa thành vitamin A khi cần thiết.
• Nhược điểm: Hàm lượng carotenoid có thể thay đổi theo mùa, chất lượng sản phẩm và cách biến đổi.

Carotenoid bổ sung (viên uống, thực phẩm chức năng)

• Nguồn gốc: Carotenoid bổ sung thường được tổng hợp hoặc chiết xuất từ ​​thực vật, vi khuẩn hoặc tảo.
• Khả năng hấp thụ: Một số dạng bổ sung được thiết kế để tăng khả năng hấp thụ , ví dụ như dạng vi nang hoặc kết hợp với dầu béo.
• Tính an toàn: Dùng quá đơn sắc carotenoid bổ sung, đặc biệt là beta-caroten, có thể gây tác dụng phụ như vàng da hoặc ảnh hưởng đến sự cân bằng vi chất trong cơ thể.
• Ưu điểm: Cung cấp ưu lượng ổn định và dễ kiểm soát , phù hợp với những người có nhu cầu cao về carotenoid như người già, bệnh nhân bệnh về mắt hoặc người có chế độ ăn thiếu rau củ.

Nên chọn carotenoid tự nhiên hay bổ sung?

• Nếu có chế độ ăn uống cân bằng, giàu rau quả thì nên ưu tiên carotenoid từ thực phẩm tự nhiên, vì đây là cách an toàn và hiệu quả nhất để cơ thể hấp thụ theo nhu cầu.
• Nếu không thể đảm bảo lượng carotenoid cần thiết qua thực phẩm, viên uống bổ sung có thể là một giải pháp thay thế , nhưng cần tham khảo ý kiến ​​chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ trước khi sử dụng.

Carotenoid tự nhiên vẫn là cách an toàn và hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe, nhưng dạng bổ sung có thể hỗ trợ khi cần thiết, đặc biệt đối với những người bị nguy cơ thiếu cơ sở.

Carotenoid trong chế độ ăn uống: Lời khuyên thực tế cho người dùng

Những thực phẩm giàu carotenoid

Carotenoid được tìm thấy trong nhiều loại rau củ và trái cây có màu sắc rực rỡ, đặc biệt là các loại thực phẩm màu cam, đỏ và xanh lá cây. Dưới đây là một số nguồn thực phẩm giàu carotenoid:

• Beta-caroten: Cà rốt, bí đỏ, khoai lang, xoài, đu đủ, rau bina.
• Lutein và Zeaxanthin: Cải bó xôi, bắp cải, bắp ngô, trứng, cam, quýt.
• Lycopene: Cà chua, dưa hấu, bưởi hồng, ớt chuông đỏ.
• Astaxanthin: Cá hồi, tôm, cua, tảo biển Haematococcus pluvialis.

Cách tốt nhất để bổ sung carotenoid vào chế độ ăn là ăn nhiều loại rau củ quả tươi hàng ngày. Các nghiên cứu cho thấy rằng việc tiêu thụ nhiều rau xanh và trái cây giàu carotenoid có thể giảm nguy cơ mắc các bệnh về mắt, tim mạch và ung thư.

Cách bổ sung qua ẩm thực

Để tăng cường hấp thụ carotenoid, có thể áp dụng các cách chế biến sau:

• Nấu chín thực phẩm: Một số carotenoid như lycopene trong cà chua dễ hấp thụ hơn khi được nấu chín nhẹ, giúp phá vỡ thành tế bào thực vật.
• Kết hợp với chất béo: Carotenoid tan trong dầu, do đó ăn cùng dầu oliu, dầu dừa, bơ hoặc các loại hạt giúp tăng khả năng hấp thụ.
• Xay nhuyễn hoặc ép nước: Quá trình xay hoặc ép giúp phá vỡ cấu trúc tế bào, giúp cơ thể hấp thụ carotenoid hiệu quả hơn.

Lượng carotenoid cần thiết cho sức khỏe mỗi ngày

Mặc dù không có mức tiêu thụ carotenoid cụ thể được khuyến nghị hàng ngày, nhưng một chế độ ăn giàu rau củ quả có thể giúp cung cấp đầy đủ. Một số hướng dẫn tham khảo:

• Beta-caroten: Khoảng 3-6 mg/ngày từ thực phẩm tự nhiên.
• Lycopene: 6-15 mg/ngày từ cà chua và thực phẩm giàu lycopene.
• Lutein và Zeaxanthin: 6-10 mg/ngày để bảo vệ mắt.
• Astaxanthin: 4-6 mg/ngày, thường có trong hải sản hoặc viên uống bổ sung.

Người dùng có thể theo dõi chế độ ăn của mình thông qua ứng dụng dinh dưỡng hoặc tư vấn chuyên gia để đảm bảo đủ lượng carotenoid cần thiết.

Các sản phẩm hỗ trợ bổ sung carotenoid

Đối với những người có chế độ ăn ít rau củ quả hoặc có nhu cầu cao về carotenoid, viên uống bổ sung carotenoid có thể là một giải pháp thay thế. Một số sản phẩm phổ biến bao gồm:

• Viên uống beta-caroten: Giúp hỗ trợ thị lực và tăng cường miễn dịch.
• Lycopene dạng viên: Thường được sử dụng để hỗ trợ sức khỏe tim mạch.
• Lutein và Zeaxanthin bổ sung: Được khuyến nghị cho người có nguy cơ mắc bệnh thoái hóa điểm vàng.
• Astaxanthin dạng viên: Thường dùng để bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV và chống lão hóa.

Một số lưu ý khi bổ sung carotenoid

Bổ sung carotenoid đúng cách giúp tối ưu hóa lợi ích sức khỏe và giảm thiểu nguy cơ gặp phải các tác dụng không mong muốn. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng khi bổ sung carotenoid từ thực phẩm hoặc thực phẩm chức năng:

• Không nên lạm dụng carotenoid bổ sung dạng viên: Mặc dù carotenoid tự nhiên từ thực phẩm an toàn, nhưng nếu tiêu thụ quá nhiều carotenoid dạng viên, đặc biệt là beta-caroten, có thể gây tình trạng vàng da tạm thời do tích tụ sắc tố trong mô mỡ. Ở liều cao, carotenoid có thể ảnh hưởng đến cân bằng vi chất dinh dưỡng trong cơ thể và làm giảm khả năng hấp thụ một số vitamin tan trong chất béo như vitamin E.
• Kết hợp với chất béo lành mạnh để tăng hấp thụ: Carotenoid là hợp chất tan trong dầu, vì vậy cần tiêu thụ cùng dầu oliu, dầu hạt lanh, dầu cá hoặc bơ để hấp thụ tối đa. Ví dụ, lycopene từ cà chua được hấp thu tốt hơn khi cà chua được nấu với dầu thay vì ăn sống.
• Không kết hợp carotenoid bổ sung với thuốc hoặc chất ức chế hấp thụ chất béo: Một số loại thuốc giảm cân hoặc thực phẩm chứa chất ức chế lipase có thể làm giảm khả năng hấp thụ carotenoid, dẫn đến thiếu hụt dưỡng chất này trong cơ thể.

Thực phẩm giàu carotenoid có thể mất chất dinh dưỡng nếu chế biến không đúng cách

• Beta-caroten ổn định ở nhiệt độ cao, nhưng có thể bị mất đi nếu đun quá lâu hoặc tiếp xúc với ánh sáng mạnh.
• Lycopene từ cà chua tăng sinh khả dụng khi nấu chín, nhưng nếu nấu ở nhiệt độ quá cao trong thời gian dài, có thể bị giảm đi.
• Lutein và zeaxanthin trong rau xanh có thể bị hao hụt nếu chế biến với nhiệt độ cao mà không có chất béo đi kèm.

Không thay thế hoàn toàn carotenoid tự nhiên bằng viên uống bổ sung: Các nghiên cứu cho thấy carotenoid từ thực phẩm có hiệu quả sinh học cao hơn so với carotenoid tổng hợp, vì chúng đi kèm với các hợp chất hỗ trợ hấp thụ như vitamin C, vitamin E và các flavonoid tự nhiên.

Đối tượng cần đặc biệt lưu ý khi bổ sung carotenoid

• Người hút thuốc lá hoặc tiếp xúc nhiều với ô nhiễm: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng liều cao beta-caroten có thể làm tăng nguy cơ ung thư phổi ở người hút thuốc do sự chuyển hóa bất thường của chất này trong phổi.
• Phụ nữ mang thai: Quá liều vitamin A từ carotenoid có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi. Do đó, nên bổ sung từ thực phẩm tự nhiên thay vì sử dụng liều cao từ viên uống bổ sung.
• Người mắc bệnh gan hoặc rối loạn hấp thụ chất béo: Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thực phẩm chức năng chứa carotenoid, vì gan đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển hóa chất này.

Bổ sung carotenoid đúng cách giúp mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, nhưng việc sử dụng quá mức hoặc không đúng phương pháp có thể dẫn đến tác dụng không mong muốn. Do đó, hãy cân bằng chế độ ăn uống với thực phẩm giàu carotenoid tự nhiên, kết hợp với cách chế biến hợp lý để đảm bảo hấp thụ tối ưu.

Nên cân bằng chế độ ăn uống với dinh dưỡng đầy đủ và đúng phương pháp

Kết luận

Carotenoid không chỉ là những hợp chất tạo màu tự nhiên mà còn là chìa khóa quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe mắt, tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ tim mạch. Bổ sung carotenoid từ rau củ quả tự nhiên hoặc các sản phẩm hỗ trợ sẽ giúp cơ thể hấp thụ đủ dưỡng chất để duy trì làn da khỏe mạnh, cải thiện thị lực và giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính.

Thấu hiểu được tầm quan trọng của carotenoid đối với sức khỏe, Mediphar USA tự hào giới thiệu sản phẩm Dầu Gấc Vina, một sản phẩm cung cấp carotenoid tự nhiên dồi dào, đặc biệt là beta-carotene và lycopene.

Dầu Gấc Vina được chiết xuất từ những trái gấc tươi ngon, chọn lọc kỹ lưỡng, đảm bảo giữ nguyên vẹn hàm lượng dưỡng chất quý giá. Với công nghệ sản xuất hiện đại, Mediphar USA cam kết mang đến cho người tiêu dùng sản phẩm Dầu Gấc Vina chất lượng cao, an toàn và hiệu quả, giúp bảo vệ mắt sáng khỏe, tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ tim mạch. 

Tài liệu tham khảo:

1. Noviendri, D., Jaswir, I., Hasrini, R. F., & Octavianti, F. (2011). Carotenoids: Sources, medicinal properties and their application in food and nutraceutical industry. Journal of Medicinal Plants Research, 5(33), 7119-7131. Retrieved – Source: https://www.researchgate.net/publication/266354461
2. Mezzomo, N., & Ferreira, S. R. S. (2016). Carotenoids: Functionality, sources, and processing by supercritical technology: A review. Journal of Chemistry, 2016, 1-16. Retrieved – Source: https://doi.org/10.1155/2016/3164312

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả