Đau bụng bên phải: 12 nguyên nhân phổ biến theo từng vị trí

Đau bụng bên phải là triệu chứng thường gặp nhưng dễ bị bỏ qua do mức độ đau không quá rõ ràng hoặc dễ nhầm lẫn với rối loạn tiêu hóa thông thường. Tuy nhiên, tùy vào vị trí cụ thể như phía trên, giữa hoặc dưới bụng phải, các triệu chứng này có thể liên quan đến gan, túi mật, ruột thừa, hệ tiết niệu hoặc cơ quan sinh dục. Việc phân biệt đúng vị trí và tính chất cơn đau sẽ giúp nhận biết nguyên nhân tiềm ẩn và xử trí kịp thời. Trong bài viết này, Mediphar USA sẽ phân tích 12 nguyên nhân gây đau bụng bên phải phổ biến, giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng mình đang gặp và biết khi nào cần đến bác sĩ.

Đau bụng bên phải là bệnh gì?

Đau bụng bên phải là cảm giác khó chịu, đau nhức hoặc co thắt xảy ra ở phần bên phải của ổ bụng. Đây là một triệu chứng thường gặp có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi và có thể dao động từ mức độ nhẹ đến nghiêm trọng. Cơn đau có thể xuất hiện đột ngột hoặc từ từ, kéo dài trong thời gian ngắn hoặc mãn tính.

Đau bụng bên phải đôi khi chỉ là biểu hiện sinh lý bình thường, nhưng cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo các bệnh lý nghiêm trọng như viêm ruột thừa, bệnh Crohn, hội chứng ruột kích thích, sỏi mật, nhiễm trùng gan và túi mật, hoặc các vấn đề liên quan đến thận… Tùy vào nguyên nhân cụ thể, tính chất và mức độ cơn đau sẽ có sự khác biệt.

>>> Xem thêm các vị trí đau bụng thường gặp

Đau bụng bên phải xuất hiện ở những vị trí nào?

Bụng bên phải được chia thành ba vùng chính, mỗi vùng liên quan đến các cơ quan khác nhau và đặc trưng bởi các loại đau riêng biệt:

• Vùng trên bên phải (hạ sườn phải): Gồm gan, túi mật, một phần tụy, thận phải và góc gan của đại tràng. Đây là khu vực thường xuyên xuất hiện đau nhất, chủ yếu liên quan đến gan mật hoặc hệ tiêu hóa.
• Vùng giữa bên phải: Chứa thận phải, đại tràng lên, ruột non và các mạch máu lớn. Đau ở vùng này thường do bệnh lý thận, ruột hoặc mạch máu.
• Vùng dưới bên phải (hố chậu phải): Bao gồm ruột thừa, đoạn cuối ruột non, mù tràng, buồng trứng và vòi trứng phải (ở nữ). Đây là vị trí điển hình của các cơn đau cấp tính như viêm ruột thừa.

Làm sao phân biệt đau bụng bên phải do tiêu hóa hay bệnh lý khác?

Việc phân biệt nguyên nhân gây đau bụng phải đòi hỏi phải cảm nhận và quan sát kỹ lưỡng các đặc điểm của cơn đau cũng như các triệu chứng kèm theo. Đau bụng do các vấn đề tiêu hóa thường có những đặc điểm riêng biệt so với các nguyên nhân khác.

Đau bụng do tiêu hóa thường xuất hiện sau bữa ăn, đặc biệt sau khi ăn đồ cay, nhiều dầu mỡ. Cơn đau thường đi kèm với các triệu chứng buồn nôn, nôn, đầy hơi, khó tiêu hoặc thay đổi thói quen đi tiêu. Đau do túi mật hoặc sỏi mật thường xuất hiện sau khi ăn những bữa ăn giàu chất béo và có thể lan ra vai phải hoặc lưng. 

Ngược lại, đau bụng do các nguyên nhân khác như nhiễm trùng đường tiết niệu, sỏi thận, hoặc các vấn đề phụ khoa thường có những đặc điểm khác biệt. Đau do sỏi thận thường rất dữ dội, xuất hiện đột ngột và có thể lan xuống bẹn hoặc đùi. Đau do các vấn đề phụ khoa ở phụ nữ thường liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt hoặc các hoạt động tình dục.

Một dấu hiệu quan trọng để phân biệt là tính chất của cơn đau.  Đau do tiêu hóa thường có tính chất co thắt, đau âm ỉ hoặc cảm giác nóng rát, trong khi đau do sỏi thận có tính chất như dao đâm, rất dữ dội và không thể giảm bằng cách thay đổi tư thế.

12 nguyên nhân gây đau bụng bên phải theo từng vị trí

Đau vùng trên bên phải (vùng hạ sườn phải)

Vùng hạ sườn phải là vị trí của nhiều cơ quan có vai trò quan trọng như gan, túi mật và tụy, vì vậy đau ở khu vực này thường phản ánh các vấn đề sức khỏe liên quan đến hệ thống gan mật tụy. Dưới đây là các bệnh lý thường gặp gây đau vùng trên bên phải:

Viêm gan cấp

Viêm gan cấp là tình trạng viêm của tế bào gan do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, bao gồm virus, độc tố, rượu bia hoặc thuốc. Triệu chứng điển hình bao gồm đau âm ỉ vùng hạ sườn phải, vàng da, vàng mắt, nước tiểu sẫm màu, mệt mỏi và chán ăn. Gan sưng to có thể khiến người bệnh cảm thấy đầy tức và khó chịu ở vùng bụng trên bên phải.

Cơn đau thường âm ỉ, kéo dài và tăng lên khi ấn vào vùng gan. Người bệnh có thể sốt nhẹ, mệt mỏi và chán ăn. Trong các trường hợp nghiêm trọng, viêm gan cấp có thể tiến triển thành suy gan cấp, một biến chứng nguy hiểm cần điều trị khẩn cấp.

Sỏi mật 

Sỏi mật là tình trạng hình thành các khối sỏi trong túi mật hoặc đường mật. Khi sỏi gây tắc nghẽn, người bệnh thường bị đau dữ dội vùng hạ sườn phải. Cơn đau sỏi mật có đặc điểm rất đặc trưng: xuất hiện đột ngột, rất dữ dội, có tính chất co thắt và thường xảy ra sau khi ăn những bữa ăn nhiều dầu mỡ.

Cơn đau có thể lan ra vai phải, lưng hoặc xương bả vai, kèm theo buồn nôn, nôn và khó tìm được tư thế thoải mái. Thời gian đau thường kéo dài từ 30 phút đến vài giờ, rồi tự giảm khi sỏi di chuyển khỏi vị trí tắc nghẽn. Nếu kèm theo sốt và vàng da, đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng đường mật, một tình trạng cấp cứu y khoa.

Viêm túi mật cấp

Viêm túi mật cấp thường xảy ra khi sỏi làm tắc ống mật nang, gây viêm và nhiễm trùng trong túi mật. Triệu chứng điển hình là đau dữ dội vùng hạ sườn phải, kèm theo sốt cao và dấu hiệu Murphy dương tính. Dấu hiệu Murphy là khi bác sĩ sờ nắn vùng túi mật trong lúc bệnh nhân hít sâu, bệnh nhân sẽ cảm thấy đau dữ dội và phải ngừng thở.

Đây là một tình trạng cấp cứu cần điều trị kịp thời. Nếu không can thiệp, túi mật có thể vỡ, gây viêm phúc mạc và nhiễm trùng lan rộng. Bệnh nhân thường có sốt cao, ớn lạnh, vàng da, đặc biệt nếu tắc nghẽn đường mật đi kèm.

Viêm tụy cấp

Viêm tụy cấp là tình trạng viêm đột ngột của tuyến tụy, thường do sỏi mật hoặc rượu bia gây ra. Dù tụy nằm ở trung tâm ổ bụng, nhưng cơn đau thường lan ra vùng hạ sườn phải và sau lưng. Đặc điểm đau là dữ dội, kéo dài, tăng khi nằm ngửa và giảm khi ngồi cúi người về phía trước.

Bệnh nhân thường kèm theo buồn nôn, nôn nhiều, sốt và cảm giác mệt mỏi. Trường hợp nặng có thể gây hoại tử tụy, nhiễm trùng hoặc sốc, đe dọa tính mạng. Đây là một tình trạng cấp cứu cần nhập viện và điều trị khẩn cấp.

Đau vùng giữa bên phải

Đau vùng giữa bên phải cũng là một vị trí thường gặp, liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau như thận, đại tràng và hệ tiết niệu. Tùy thuộc vào nguyên nhân, cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, đi kèm các triệu chứng toàn thân đáng chú ý. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến gây đau vùng giữa bên phải:

Sỏi thận phải

Sỏi thận phải gây ra một trong những cơn đau dữ dội nhất, đặc biệt khi sỏi di chuyển từ thận xuống niệu quản. Cơn đau thường xuất hiện đột ngột, có tính chất như dao đâm, bắt đầu từ sườn lưng bên phải, sau đó lan xuống bụng dưới, bẹn hoặc cơ quan sinh dục.

Đặc điểm của đau sỏi thận là bệnh nhân không thể tìm được tư thế thoải mái, thường quằn quại và bứt rứt. Cơn đau có thể theo từng đợt, kéo dài từ vài phút đến vài giờ. Ngoài ra, bệnh nhân có thể buồn nôn, nôn, tiểu ra máu, và sốt nếu có nhiễm trùng kèm theo.

Viêm bể thận phải

Viêm bể thận là nhiễm trùng đường tiết niệu trên, thường lan từ bàng quang lên thận. Người bệnh có biểu hiện đau âm ỉ vùng sườn lưng và bụng bên phải, kèm theo sốt cao, rét run, tiểu buốt, tiểu gấp. Cơn đau thường liên tục và tăng khi gõ nhẹ vào vùng thắt lưng.

Ngoài đau và sốt, bệnh nhân có thể mệt mỏi, chán ăn, nước tiểu đục, mùi hôi. Nếu không được xử lý kịp thời, viêm bể thận có thể gây tổn thương thận vĩnh viễn.

Viêm đại tràng phải

Viêm đại tràng phải ảnh hưởng đến phần đầu đại tràng, bao gồm mù tràng và đại tràng lên. Triệu chứng chính là đau bụng vùng giữa bên phải, kèm theo tiêu chảy, đi ngoài ra máu và sốt. Cơn đau thường co thắt, âm ỉ, và có thể tăng sau khi ăn.

Nguyên nhân viêm đại tràng có thể do nhiễm trùng, viêm ruột mãn tính hoặc thiếu máu cục bộ. Bệnh nhân thường có tiền sử thay đổi thói quen đi tiêu, đi ngoài nhiều lần trong ngày, phân lỏng kèm máu hoặc chất nhờn.

>>> Xem thêm về tình trạng đau bụng đi ngoài nhiều lần

Hội chứng ruột kích thích (IBS)

Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn chức năng của đường tiêu hóa, gây ra đau bụng mãn tính và thay đổi thói quen đi tiêu. Đau thường xuất hiện ở nhiều vị trí, trong đó có vùng bụng giữa bên phải. Cơn đau có tính chất co thắt, âm ỉ, và thường giảm sau khi đi tiêu hoặc xì hơi.

IBS thường kèm theo các triệu chứng như đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy hoặc táo bón, hoặc có thể xen kẽ giữa hai tình trạng này. Cơn đau thường liên quan đến stress, lo âu và thay đổi chế độ ăn uống. Mặc dù không nguy hiểm tính mạng, IBS có thể ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Đau vùng dưới bên phải (vùng hố chậu phải)

Vùng hố chậu phải là nơi tập trung các cơ quan như ruột thừa, đoạn cuối ruột non và hệ sinh sản. Cơn đau ở vị trí này có thể cảnh báo các tình trạng cấp cứu nguy hiểm hoặc là dấu hiệu của bệnh lý mạn tính cần theo dõi. Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp gây đau vùng bụng dưới bên phải:

Viêm ruột thừa

Viêm ruột thừa là nguyên nhân phổ biến nhất gây đau bụng dưới bên phải và là một cấp cứu y khoa thường gặp. Ban đầu, bệnh nhân đau quanh rốn hoặc thượng vị, sau đó cơn đau di chuyển xuống hố chậu phải và trở nên dữ dội hơn.

Đau thường tăng dần về cường độ, liên tục, và nặng thêm khi ho, hắt hơi hoặc di chuyển. Vị trí đau đặc trưng là điểm McBurney – khoảng 1/3 giữa đường nối từ rốn đến gai chậu trước trên bên phải. Bệnh nhân thường kèm theo sốt nhẹ, buồn nôn, nôn và có thể rối loạn tiêu hóa.

Nếu không được phẫu thuật kịp thời, ruột thừa có thể vỡ, gây viêm phúc mạc toàn thể –một biến chứng rất nguy hiểm đến sức khỏe.

U nang buồng trứng phải

U nang buồng trứng là những túi chứa dịch hình thành trên hoặc trong buồng trứng. Hầu hết các u nang buồng trứng là lành tính và có thể tự biến mất, nhưng một số có thể gây đau và cần điều trị. Đau do u nang buồng trứng thường là đau âm ỉ vùng bụng dưới bên phải, tăng lên trong kỳ kinh hoặc khi quan hệ.

Nếu u nang bị vỡ hoặc xoắn, cơn đau sẽ dữ dội, đột ngột kèm theo buồn nôn, nôn và có thể ra chảy máu âm đạo bất thường. U nang xoắn là cấp cứu y khoa, cần phẫu thuật ngay để bảo tồn buồng trứng. Ngoài ra, bệnh nhân có thể cảm thấy đầy hơi, khó tiêu, nặng vùng chậu.

Thai ngoài tử cung bên phải

Thai ngoài tử cung xảy ra khi phôi thai làm tổ bên ngoài tử cung, thường ở vòi trứng bên phải. Bệnh nhân thường đau dữ dội vùng bụng dưới bên phải. Đây là tình trạng cấp cứu sản khoa nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng nếu vòi trứng vỡ gây chảy máu trong ổ bụng.

Triệu chứng gồm đau bụng một bên, chảy máu âm đạo bất thường, buồn nôn, chóng mặt và có thể ngất xỉu do mất máu. Thường kèm theo tiền sử trễ kinh và test thai dương tính. Thai ngoài tử cung đòi hỏi can thiệp y khoa ngay lập tức, có thể là điều trị nội khoa bằng thuốc hoặc phẫu thuật tùy thuộc vào giai đoạn và tình trạng của bệnh nhân.

Bệnh Crohn

Bệnh Crohn là viêm ruột mãn tính có thể ảnh hưởng đến bất kỳ đoạn nào của đường tiêu hóa, thường gặp ở cuối ruột non và đầu đại tràng. Khi viêm ở vùng hồi tràng (cuối ruột non), bệnh nhân thường đau vùng bụng dưới bên phải. Cơn đau có tính chất co thắt, âm ỉ, và có thể tăng sau khi ăn.

Ngoài đau, bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng như tiêu chảy mãn tính, đi ngoài ra máu, sụt cân, mệt mỏi và sốt. Tiền sử gia đình mắc bệnh viêm ruột cũng thường gặp. Bệnh Crohn cần điều trị dài hạn và theo dõi kỹ để tránh biến chứng như tắc ruột, áp xe hay rò ruột.

Xem thêm về cách hết đau bụng

Khi nào đau bụng bên phải là dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm?

Đau bụng bên phải kèm theo một số triệu chứng dưới đây có thể là dấu hiệu của tình trạng nguy hiểm và cần được thăm khám, chăm sóc y tế khẩn cấp để tránh biến chứng nghiêm trọng:

• Đau dữ dội đột ngột, không chịu được, như dao đâm, có thể do vỡ ruột thừa, sỏi thận hoặc thai ngoài tử cung vỡ.
• Sốt cao, run rẩy báo hiệu nhiễm trùng nghiêm trọng.
• Vàng da, vàng mắt kèm đau bụng cảnh báo tắc nghẽn đường mật hoặc viêm gan nghiêm trọng.
• Nôn ra máu, đi ngoài phân đen hoặc ra máu cảnh báo chảy máu tiêu hóa nghiêm trọng.
• Phụ nữ đau bụng dưới phải kèm chảy máu âm đạo, chóng mặt có thể do thai ngoài tử cung vỡ.
• Các dấu hiệu sốc như khó thở, đau ngực, mạch nhanh, huyết áp thấp cần được đánh giá khẩn.

Cách chẩn đoán đau bụng bên phải tại bệnh viện

Việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân đau bụng bên phải giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và kịp thời:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ hỏi tiền sử, mô tả cơn đau và khám bụng để xác định vị trí, mức độ đau và các dấu hiệu đặc trưng (Murphy, McBurney…). Khám thêm các cơ quan khác, phụ nữ có thể cần khám phụ khoa.
• Xét nghiệm máu và nước tiểu: Kiểm tra dấu hiệu viêm, chức năng gan, thận, phát hiện máu hoặc vi khuẩn trong nước tiểu; xét nghiệm đặc hiệu như men tụy hoặc beta-hCG nếu cần.
• Chẩn đoán hình ảnh: Siêu âm bụng thường dùng đầu tiên để phát hiện sỏi, u nang, viêm. CT scan chính xác hơn, MRI dùng khi cần chi tiết hơn hoặc cho phụ nữ mang thai. X-quang ít dùng nhưng có thể giúp phát hiện tắc ruột hoặc thủng.
• Nội soi: Nội soi đại tràng hoặc ERCP khi nghi ngờ bệnh lý đường tiêu hóa hoặc mật tụy. Nội soi ổ bụng (laparoscopy) dùng khi các phương pháp khác chưa rõ nguyên nhân, có thể kết hợp điều trị.

Điều trị đau bụng bên phải

Việc điều trị đau bụng bên phải phụ thuộc vào từng nguyên nhân gây đau cụ thể. Với các trường hợp nhẹ như rối loạn tiêu hóa, táo bón hoặc hội chứng ruột kích thích, bác sĩ thường khuyến nghị thay đổi chế độ ăn uống, tăng cường chất xơ, uống đủ nước và dùng thuốc hỗ trợ tiêu hóa nếu cần.

Trong các trường hợp nghiêm trọng hơn như viêm ruột thừa, sỏi mật, sỏi thận hoặc bệnh lý gan mật, người bệnh có thể cần dùng thuốc đặc trị, theo dõi y tế chặt chẽ hoặc can thiệp phẫu thuật. Việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng hướng là yếu tố then chốt giúp cải thiện triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.

>>> Xem thêm đau bụng uống thuốc gì?

Tự theo dõi và chăm sóc tại nhà khi đau bụng bên phải nhẹ

Khi cơn đau bụng bên phải ở mức độ nhẹ và không có dấu hiệu nguy hiểm, bạn có thể áp dụng một số biện pháp đơn giản để tự chăm sóc tại nhà. Tuy nhiên, cần chú ý theo dõi kỹ các triệu chứng và biết khi nào nên đi khám bác sĩ:

• Nghỉ ngơi: Nằm ở tư thế thoải mái, thường nằm nghiêng về bên đau hoặc co gối để giảm áp lực bụng. Tránh vận động mạnh làm tăng đau.
• Chườm ấm: Dùng túi chườm ấm nhẹ khoảng 15-20 phút mỗi lần giúp giảm đau, nhưng không dùng nhiệt quá nóng hoặc khi nghi ngờ viêm cấp.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống: Trong giai đoạn đau, nên ăn nhẹ, tránh đồ cứng, dầu mỡ, cay nóng, rượu bia và cà phê. Uống nhiều nước hoặc chất lỏng nhẹ như trà loãng, nước súp.
• Theo dõi triệu chứng: Ghi lại đặc điểm cơn đau, thời gian, mức độ và các triệu chứng kèm theo như sốt, nôn, thay đổi tiêu hóa.
• Khi nào cần đi khám gấp: Nếu đau tăng nhanh, sốt cao, nôn liên tục, khó thở, chóng mặt hoặc ngất xỉu, cần đến bệnh viện ngay.
• Lưu ý khi dùng thuốc: Không tự ý dùng thuốc giảm đau mạnh hoặc kháng sinh. Có thể dùng paracetamol theo hướng dẫn nếu cần.

Kết luận

Đau bụng bên phải có thể là dấu hiệu của nhiều vấn đề sức khỏe, từ rối loạn nhẹ đến các bệnh lý cần can thiệp y tế. Việc nhận biết vị trí đau cụ thể như vùng bụng phải trên, giữa hay dưới, sẽ giúp thu hẹp nguyên nhân và đưa ra hướng xử lý phù hợp. Nếu cơn đau kéo dài, tăng dần, kèm theo sốt, buồn nôn, rối loạn tiêu hóa hoặc rối loạn tiểu tiện, bạn nên đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời. Đừng chủ quan với những dấu hiệu bất thường của cơ thể, vì can thiệp sớm sẽ giúp phòng tránh biến chứng nghiêm trọng.

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả