Trẻ bị rối loạn tiêu hóa nên làm gì? Tất tần tật thông tin ba mẹ cần biết

Trẻ bị rối loạn tiêu hóa nên làm gì để giúp bé nhanh chóng hồi phục, ăn uống tốt và phát triển khỏe mạnh? Đây là câu hỏi khiến nhiều bậc phụ huynh lo lắng khi con thường xuyên gặp các biểu hiện như đầy bụng, tiêu chảy, táo bón, chướng hơi hoặc biếng ăn kéo dài. Hệ tiêu hóa của trẻ nhỏ còn non nớt nên rất dễ bị ảnh hưởng bởi chế độ ăn, môi trường sống hoặc dùng thuốc không đúng cách. Bài viết dưới đây, Mediphar USA sẽ cung cấp đầy đủ thông tin từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết đến các cách chăm sóc, điều trị và phòng ngừa hiệu quả khi trẻ bị rối loạn tiêu hóa giúp ba mẹ yên tâm hơn trong quá trình nuôi con.

Biểu hiệu trẻ bị rối loạn tiêu hóa

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ thường biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau, phản ánh sự bất ổn trong hoạt động của hệ tiêu hóa:

• Nôn trớ hay trào ngược dạ dày: Là hiện tượng thức ăn bị đẩy ngược từ dạ dày lên miệng. Thường xảy ra ở trẻ sơ sinh do cấu trúc tiêu hóa chưa hoàn thiện. Tình trạng này thường giảm dần khi trẻ lớn hơn.
• Đầy bụng, chướng hơi: Trẻ có cảm giác nặng bụng, khó chịu vùng thượng vị, kèm theo quấy khóc, biếng ăn.
• Đi ngoài phân sống: Phân có thể lỏng, sủi bọt, lẫn chất nhầy. Đây là dấu hiệu cho thấy sự mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, gây rối loạn quá trình tiêu hóa và hấp thu.
• Tiêu chảy: Trẻ đi ngoài phân lỏng từ 3 lần/ngày trở lên. Tiêu chảy có thể dẫn đến mất nước và chất điện giải nếu không được xử lý kịp thời.
• Táo bón: Trẻ đi tiêu khó khăn, phân khô và cứng. Táo bón kéo dài ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng và sự phát triển toàn diện của trẻ.

Nguyên nhân và cách xử lý khi trẻ bị rối loạn tiêu hóa

Khi trẻ gặp các vấn đề về tiêu hóa, ba mẹ không nên quá hoang mang. Tùy mức độ và biểu hiện, nhiều trường hợp có thể xử trí tại nhà. Dưới đây là hướng dẫn cách chăm sóc và xử trí tại nhà cho từng tình trạng rối loạn tiêu hóa phổ biến mà trẻ hay gặp phải:

1. Trẻ bị nôn trớ

Viêm dạ dày ruột do virus là nguyên nhân thường gặp gây nôn trớ ở trẻ. Đây là tình trạng khá phổ biến và thường có thể chăm sóc tại nhà nếu không kèm theo dấu hiệu nghiêm trọng. Trong hầu hết các trường hợp, nôn sẽ tự cải thiện sau 1–2 ngày, trong khi tiêu chảy đi kèm có thể kéo dài lâu hơn.

Cách chăm sóc trẻ bị nôn trớ do rối loạn tiêu hóa:

• Đảm bảo bù nước và điện giải: Sau mỗi lần trẻ nôn, ba mẹ nên cho trẻ uống dung dịch bù nước (oresol) hoặc nước ấm từng ngụm nhỏ. Với trẻ lớn hơn, có thể chia nhỏ lượng nước và cho uống mỗi 15 phút.
• Trẻ bú mẹ: Vẫn tiếp tục cho bú thường xuyên hơn, có thể bú sau mỗi lần nôn để bù nước.
• Trẻ uống sữa công thức: Có thể tạm thời ngưng sữa 12 tiếng đầu và thay bằng dung dịch bù nước. Sau đó, cho trẻ uống lại sữa với lượng nhỏ và chia nhiều lần.
• Trẻ lớn: Có thể cho uống nước lọc, nước cơm loãng hoặc oresol. Tránh cho trẻ uống nước ngọt, nước có ga hay nước thể thao vì có thể làm tình trạng tiêu chảy nặng hơn.
• Không ép ăn: Nếu trẻ chưa muốn ăn, ba mẹ không cần lo lắng. Có thể cho trẻ ăn lại khi trẻ cảm thấy khỏe, bắt đầu bằng những món dễ tiêu như cháo trắng, bánh mì mềm hoặc cơm nát.
• Cho trẻ nghỉ ngơi: Nằm nghỉ giúp cơ thể nhanh hồi phục.

Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Ba mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu gặp bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:

• Trẻ nôn nhiều, không có dấu hiệu cải thiện sau 12 giờ hoặc nôn ngay cả khi chỉ uống nước.
• Trẻ không giữ được chất lỏng nào trong bụng, uống đến đâu nôn đến đó.
• Nôn có lẫn máu hoặc dịch màu xanh lá.
• Trẻ có biểu hiện mệt lả, lờ đờ, không phản ứng linh hoạt như bình thường.
• Dấu hiệu mất nước rõ rệt: da nhăn, mắt trũng, không có nước mắt khi khóc, ít đi tiểu, môi khô.
• Trẻ có phân lẫn máu, đau bụng kéo dài hoặc sốt cao.
• Kèm theo các triệu chứng như nhức đầu hoặc nổi ban bất thường trên da.

Hoặc đơn giản là ba mẹ cảm thấy lo lắng vì con có điều gì đó không ổn.

2. Trẻ bị đầy hơi, chướng bụng

Đầy hơi, chướng bụng là tình trạng khá phổ biến ở trẻ nhỏ. Ba mẹ có thể tham khảo một số cách sau đây để làm giảm tình trạng này.

Cách chăm sóc trẻ bị đầy hơi, chướng bụng tại nhà:

Điều chỉnh tư thế và cách cho ăn:

• Tránh cho trẻ bú hoặc ăn quá no trong một lần.
• Giữ trẻ ngồi thẳng hoặc hơi nghiêng đứng khi bú, tránh nằm ngang.
• Vỗ ợ hơi sau mỗi cữ bú hoặc bữa ăn để giúp giải phóng khí thừa trong dạ dày.

Xoa bụng nhẹ nhàng:

• Ba mẹ có thể massage bụng cho bé theo chiều kim đồng hồ để hỗ trợ tiêu hóa và giảm chướng bụng.
• Hoặc đặt trẻ nằm sấp trên đùi và vỗ nhẹ lưng giúp giải phóng hơi tích tụ trong bụng.

Tập vận động nhẹ nhàng:

• Đối với trẻ nhỏ, có thể di chuyển chân bé như đạp xe đạp để kích thích nhu động ruột.
• Với trẻ lớn hơn, khuyến khích trẻ vận động nhẹ như bò, lăn người, đi lại quanh nhà.

Chườm ấm vùng bụng:

• Dùng khăn ấm hoặc túi chườm (nhiệt độ vừa phải) đặt nhẹ lên bụng trẻ giúp làm dịu cơ bụng, giảm co thắt và đầy hơi.

Khi nào nên đưa trẻ đi khám?

• Ba mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu thấy xuất hiện các dấu hiệu sau:
• Trẻ mệt mỏi bất thường, thiếu năng lượng, kém linh hoạt hơn mọi ngày.
• Ít vận động, nằm im nhiều hoặc phản ứng chậm.
• Khóc không dỗ được liên tục trên 2 tiếng.
• Nôn ói lặp lại sau khi ăn, kéo dài qua nhiều bữa.
• Phân có máu hoặc bất thường rõ rệt.
• Bụng căng to, đau rõ.

3. Trẻ đi ngoài phân sống

Trong đa số trường hợp, việc phân của trẻ có lẫn thức ăn chưa tiêu hóa hết là không nguy hiểm, nếu trẻ vẫn bú, ăn uống bình thường.

Tuy nhiên, để giúp hệ tiêu hóa của trẻ hoạt động hiệu quả hơn và giảm tình trạng phân sống, ba mẹ có thể áp dụng một số thay đổi đơn giản trong cách chăm sóc hàng ngày.

Cách chăm sóc trẻ đi ngoài phân sống do rối loạn tiêu hóa:

• Tập cho trẻ ăn chậm, nhai kỹ (với trẻ lớn): Việc nhai kỹ giúp hỗ trợ quá trình nghiền nát và tiêu hóa thức ăn hiệu quả hơn.
• Đảm bảo chế độ ăn cân đối: Kết hợp đủ nhóm dinh dưỡng (tinh bột, đạm, chất béo, rau củ quả, vitamin và khoáng chất), tránh cho trẻ ăn quá nhiều một nhóm thực phẩm.
• Nấu chín rau củ thay vì ăn sống hoặc còn dai: Rau củ nấu kỹ sẽ dễ tiêu hóa hơn, hạn chế tình trạng thức ăn đi qua ruột mà chưa được xử lý hoàn toàn.
• Theo dõi phản ứng của trẻ với từng loại thực phẩm: Nếu trẻ đi phân sống sau khi ăn một món nào đó (ví dụ như ngô, cà rốt sống, rau cải…), ba mẹ có thể tạm thời điều chỉnh lại khẩu phần.

Khi nào nên đưa trẻ đi khám?

Trong đa phần trường hợp, việc trẻ đi ngoài có lẫn thức ăn chưa tiêu hóa là hiện tượng sinh lý và không đáng lo ngại. Tuy nhiên, nếu tình trạng này đi kèm với một hoặc nhiều dấu hiệu sau, ba mẹ nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được kiểm tra kỹ lưỡng:

• Sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Phân có lẫn máu hoặc thay đổi bất thường về màu sắc, mùi, kết cấu.
• Rối loạn thói quen đi ngoài: đi quá nhiều lần/ngày hoặc táo bón kéo dài.
• Mất kiểm soát khi đi ngoài, tiêu chảy đột ngột hoặc kéo dài.
• Đau bụng, quặn bụng kéo dài, hoặc trẻ thường xuyên kêu đau.
• Bụng chướng, đầy hơi thường xuyên.
• Có dấu hiệu mất nước: khô môi, khát nước nhiều, đi tiểu ít hơn bình thường.

4. Trẻ bị tiêu chảy

Ở một số trẻ, triệu chứng tiêu chảy có thể nhẹ và tự hết sau vài ngày. Tuy nhiên, cũng có trường hợp tiêu chảy kéo dài, gây ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể và dễ dẫn đến mất nước. Vì vậy, ba mẹ cần biết cách chăm sóc đúng cách tại nhà và nhận biết dấu hiệu cảnh báo cần đưa trẻ đi khám để xử trí kịp thời.

Cách chăm sóc trẻ bị tiêu chảy tại nhà:

• Ưu tiên bù nước và điện giải: Mối lo lớn nhất khi trẻ tiêu chảy là mất nước. Ba mẹ nên cho trẻ uống dung dịch bù nước và điện giải (oresol), chia thành từng ngụm nhỏ, uống liên tục trong ngày.
• Không nên dùng nước lọc đơn thuần cho trẻ dưới 6 tháng tuổi. Và không cho trẻ uống quá nhiều nước lọc vì có thể làm rối loạn điện giải.
• Tránh nước ngọt, nước có ga, nước trái cây công nghiệp: Vì chúng có thể khiến tình trạng tiêu chảy nặng hơn.
• Tiếp tục cho trẻ bú mẹ hoặc uống sữa công thức như bình thường: Trẻ bú mẹ thường có mức độ tiêu chảy nhẹ hơn và phục hồi nhanh hơn. Nếu trẻ uống sữa công thức, không nên ngừng trừ khi có chỉ định của bác sĩ.
• Duy trì chế độ ăn uống phù hợp: Nếu trẻ vẫn ăn được, ba mẹ nên cho trẻ ăn các món dễ tiêu như cháo loãng, súp. Tránh thực phẩm chiên rán, cay nóng hay quá nhiều chất xơ trong giai đoạn này.
• Nghỉ ngơi: Cho trẻ nghỉ ngơi để nhanh hồi phục.

Khi nào cần đưa trẻ tiêu chảy đi khám?

Ba mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt nếu trẻ dưới 6 tháng tuổi, hoặc xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:

• Đau bụng rõ rệt, quấy khóc không dứt.
• Phân có lẫn máu hoặc nhầy bất thường.
• Nôn nhiều lần trong ngày.
• Không chịu uống nước hoặc bú sữa.
• Sốt cao liên tục.
• Khô môi, khô miệng, không có nước bọt.
• Sụt cân, mệt mỏi, kém tương tác.
• Đi tiểu ít hơn bình thường (dưới 6 lần/ngày với trẻ dùng tã).
• Tiêu chảy liên tục, không cải thiện sau 2 ngày.
• Khóc không ra nước mắt, mắt trũng sâu.
• Vùng mềm trên đầu trẻ sơ sinh bị lõm xuống.

>>> Xem thêm: Thực đơn cho bé bị rối loạn tiêu hóa

5. Trẻ bị táo bón

Ba mẹ có thể áp dụng một số biện pháp sau để giúp cải thiện tình trạng táo bón cho bé.

Cách chăm sóc trẻ bị táo bón tại nhà:

• Tăng cường uống nước: Trẻ cần được cung cấp đủ nước mỗi ngày để làm mềm phân và giúp hệ tiêu hóa hoạt động trơn tru. Với trẻ lớn, nên uống 1.5–2 lít nước/ngày (khoảng 50–60 ounces tùy độ tuổi).
• Bổ sung chất xơ trong khẩu phần: Cho trẻ ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi (như chuối, lê, mận, đu đủ), ngũ cốc nguyên hạt, giúp tăng khối lượng phân và kích thích nhu động ruột.
• Hạn chế thức ăn nhanh và nước ngọt có gas: Các loại thực phẩm chế biến sẵn, nhiều dầu mỡ hoặc caffeine có thể làm chậm quá trình tiêu hóa.
• Tạo thói quen đi tiêu đều đặn: Tập cho trẻ ngồi bô hoặc vào nhà vệ sinh sau bữa ăn khoảng 10 phút. Không ép buộc, không tạo áp lực khiến trẻ sợ đi tiêu.
• Khuyến khích vận động nhẹ nhàng: Các hoạt động như đi bộ, chơi thể thao hoặc đơn giản là chạy nhảy mỗi ngày đều giúp cải thiện hoạt động của hệ tiêu hóa.

Nếu các biện pháp trên không hiệu quả, có thể trao đổi với bác sĩ về việc sử dụng thuốc làm mềm phân hoặc men tiêu hóa dành riêng cho trẻ em — tuyệt đối không tự ý dùng thuốc nhuận tràng cho trẻ nhỏ.

Khi nào nên đưa trẻ đi khám?

Táo bón ở trẻ thường lành tính và có thể cải thiện bằng chăm sóc tại nhà. Tuy nhiên, ba mẹ cần đưa trẻ đi khám nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Táo bón kéo dài trên 2 tuần mà không cải thiện.
• Bụng trẻ phình to, sờ thấy cứng hoặc đau rõ.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Phân có lẫn máu, trẻ rặn mạnh đến mức chảy máu hậu môn.
• Trẻ sốt, nôn ói, hoặc mệt mỏi, kém ăn,
• Có dấu hiệu rách da quanh hậu môn do rặn quá mức.

Phòng ngừa trẻ bị rối loạn tiêu hóa

Hệ tiêu hóa khỏe mạnh là nền tảng giúp trẻ hấp thu dinh dưỡng tốt, phát triển toàn diện cả thể chất lẫn miễn dịch. Dù là nỗi lo thường gặp như táo bón, tiêu chảy hay những cơn đau bụng bất chợt, ba mẹ hoàn toàn có thể giúp con chủ động bảo vệ hệ tiêu hóa ngay từ những thói quen sinh hoạt hằng ngày.

Dưới đây là những cách đơn giản nhưng hiệu quả ba mẹ có thể áp dụng:

• Nuôi dưỡng lợi khuẩn đường ruột: Bổ sung chất xơ từ thực phẩm tự nhiên như ngũ cốc nguyên cám, chuối, đậu, rau xanh, trái cây mọng… giúp hệ vi sinh phát triển khỏe mạnh. Trẻ lớn nên được bổ sung 20–25g chất xơ mỗi ngày để hỗ trợ tiêu hóa và phòng táo bón.
• Bổ sung thực phẩm giàu men vi sinh (probiotics): Cho trẻ ăn sữa chua ít đường, kefir, phô mai, dưa cải, kim chi… để tăng lợi khuẩn. Ưu tiên sữa chua có men sống, phù hợp cả với trẻ không dung nạp lactose nhẹ.
• Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn và đường nhân tạo: Tránh thức ăn nhanh, đồ uống có gas, bánh kẹo công nghiệp và chất tạo ngọt nhân tạo vì chúng gây mất cân bằng hệ vi sinh, dễ dẫn đến đầy bụng, tiêu chảy, táo bón.
• Tránh lạm dụng kháng sinh: Chỉ dùng kháng sinh khi có chỉ định của bác sĩ. Thuốc có thể tiêu diệt cả lợi khuẩn và gây rối loạn tiêu hóa, không dùng cho cảm lạnh, ho hay bệnh do virus.
• Theo dõi và khám kịp thời: Nếu trẻ có dấu hiệu rối loạn tiêu hóa kéo dài (táo bón, tiêu chảy, đau bụng…), cần đưa đi khám để được đánh giá và điều trị sớm, tránh biến chứng.

>>> Xem thêm: 6 mẹo chữa rối loạn tiêu hóa cho bé

Kết luận

Hy vọng qua những thông tin trên, ba mẹ đã hiểu rõ trẻ bị rối loạn tiêu hóa nên làm gì để xử lý kịp thời và chăm sóc hệ tiêu hóa cho con một cách an toàn, hiệu quả. Bên cạnh việc điều chỉnh chế độ ăn uống, sinh hoạt và theo dõi sát biểu hiện của bé, cha mẹ cũng nên tham khảo ý kiến bác sĩ khi triệu chứng kéo dài hoặc có dấu hiệu bất thường. Hệ tiêu hóa khỏe mạnh là nền tảng giúp trẻ phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn trí tuệ vì vậy hãy bắt đầu từ những điều nhỏ nhất trong việc chăm sóc mỗi ngày.

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả