Saponin là gì? Tác dụng đối với sức khỏe và lưu ý khi sử dụng

Ngày nay, việc chăm sóc sức khỏe bằng các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên đang trở thành xu hướng được nhiều người lựa chọn nhờ sự an toàn và hiệu quả mà chúng mang lại. Trong số đó, saponin, một hợp chất tự nhiên quý giá, nổi bật với hàng loạt lợi ích ấn tượng cho sức khỏe. Vậy saponin là gì và chúng mang lại những tác dụng đặc biệt nào?

Với hơn 20 năm đồng hành và phục vụ sức khỏe cộng đồng, Mediphar USA luôn tiên phong trong việc nghiên cứu và phát triển các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên chất lượng được đảm bảo nghiêm ngặt. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu thêm về những tác dụng nổi bật của saponin trong bài viết sau!

Saponin là gì?

Saponin là một hợp chất thuộc nhóm glycosid, được tìm thấy trong phần lớn các loại thực vật, đặc biệt ở hạt, lá, hoa và rễ cây. Tên gọi “saponin” xuất phát từ tiếng Latin “sapo”, có nghĩa là “xà phòng”, đặc trưng bởi đặc tính tạo bọt nổi bật của chúng.

Hợp chất này tồn tại ở dạng triterpenoid và đã có khoảng 60 loại saponin triterpenoid được xác định. Nhờ đặc tính hoạt động bề mặt, saponin thường được sử dụng trong xà phòng, chất tẩy rửa, cũng như các ngành công nghiệp thực phẩm và dược phẩm. Chúng đóng vai trò như chất nhũ hóa tự nhiên, chất tạo bọt, chất ổn định trong các công thức sản xuất thuốc hiện đại.

Saponin không chỉ được ứng dụng trong công nghiệp mà còn mang lại nhiều lợi ích sinh học như: chống oxy hóa bằng cách bảo vệ cơ thể khỏi tác động của các gốc tự do; hỗ trợ sức khỏe tim mạch và kiểm soát lượng đường trong máu và còn có tiềm năng hỗ trợ điều trị các bệnh lý mạn tính bởi cơ chế chống viêm và chống khối u của mình.

Ngoài ra, saponin còn đóng vai trò quan trọng trong cơ chế phòng vệ của thực vật nhờ tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm, kháng ký sinh trùng và diệt nhuyễn thể.

Tác dụng của saponin với sức khoẻ

Hỗ trợ chống ung thư

• Ức chế sự phát triển của tế bào ung thư: Các hợp chất như ginsenosides (trong nhân sâm), glycyrrhizin (trong cam thảo) và avicin D (trong Acacia victoriae) đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc ức chế sự tăng trưởng của nhiều loại tế bào ung thư như phổi, vú và gan.
• Kích hoạt apoptosis: Kích thích quá trình chết tế bào theo chương trình, tiêu diệt tế bào ung thư mà không gây hại đến tế bào khỏe mạnh, ngăn ngừa đột biến do độc tố môi trường và ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.
• Chống di căn và kháng thuốc: Một số saponin như α-tomatine giúp tăng hiệu quả của thuốc hóa trị bằng cách ngăn chặn sự kháng thuốc trong tế bào ung thư.

Tăng cường sức khỏe miễn dịch

Saponin như QS21 (từ cây Quillaja saponaria) được sử dụng làm tá dược trong vắc xin, tăng cường phản ứng miễn dịch.

Các hợp chất này cũng có đặc tính kháng khuẩn và kháng nấm, ức chế sự phát triển của vi khuẩn và nấm gây hại như Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus và Enterococcus faecalis.

Cải thiện sức khỏe tim mạch

• Giảm cholesterol máu: Saponin liên kết với cholesterol trong ruột, giảm hấp thu và thúc đẩy đào thải qua phân, điều này góp phần giúp phòng ngừa xơ vữa động mạch.
• Hạ huyết áp: Một số saponin giúp cải thiện tuần hoàn máu, làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

Hỗ trợ chống oxy hóa, chống viêm

• Bảo vệ tế bào khỏi stress oxy hóa: Saponin trung hòa các gốc tự do, giảm tổn thương tế bào.
• Bảo vệ não bộ: Ginsenosides trong cây tam thất và giảo cổ lam giúp ngăn ngừa thoái hóa thần kinh, hỗ trợ điều trị các bệnh như Alzheimer và Parkinson.
• Giảm viêm khớp: Các saponin trong Yucca và Dioscorea hỗ trợ điều trị viêm khớp, giảm đau và cải thiện chức năng vận động.

Các lợi ích khác

• Tăng cường chức năng hô hấp: Cam thảo chứa glycyrrhizin có tác dụng làm dịu viêm phế quản và giảm triệu chứng ho.
• Kiểm soát cân nặng: Bằng cáp ức chế hấp thu chất béo, saponin làm giảm hoạt động của enzyme lipase tuyến tụy, ngăn ngừa hấp thu chất béo và tăng đào thải triglyceride qua phân.
• Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Giảm đường huyết và cải thiện tình trạng kháng insulin.
• Hỗ trợ điều trị loét dạ dày (Glycyrrhizin từ cam thảo)

Hàm lượng saponin trong các loài thực vật

Saponin trong thực phẩm có nguồn gốc thực vật tồn tại dưới dạng glycoside triterpenoid hoặc steroid. Các loại đậu như cỏ linh lăng, đậu gà, đậu tằm, đậu nành, đậu lăn, đậu phộng, cùng với hạt hướng dương, rễ nhân sâm, hạt dẻ ngựa, lá trà, rễ cam thảo, lá rau bina, hạt quinoa, củ cải đường và một số loài thuộc họ Allium là nguồn chứa saponin triterpenoid.

Trong khi đó, saponin steroid thường được tìm thấy trong cây Yucca, hạt cà chua, rễ nhân sâm, khoai mỡ, cà tím, hạt hồ lô ba, măng tây và ớt chuông.

Tuy nhiên, hàm lượng và loại saponin trong thực phẩm chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như nguồn gốc, loài thực vật, điều kiện môi trường, kỹ thuật canh tác, cũng như quá trình xử lý sau thu hoạch. Các phương pháp chế biến, nấu nướng, và bảo quản đều có thể tác động đến hàm lượng cuối cùng của saponin trong cây trồng. Ngoài ra, hàm lượng saponin còn có sự khác biệt theo vùng, loài, và từng giai đoạn phát triển của cây.

Bảng dưới đây tổng hợp hàm lượng của saponin được ước tính trong các loài thực vật:

Tác dụng phụ của saponin đối với con người

Mặc dù saponin mang lại nhiều lợi ích nhờ các thành phần hoạt tính sinh học phong phú, nhưng nó cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn. Một mặt, saponin có khả năng được sử dụng như một tác nhân hóa trị liệu nhờ đặc tính gây độc tế bào.

Tuy nhiên, mặt khác, khả năng gây tan máu của saponin lại hạn chế tiềm năng ứng dụng trong việc phát triển các loại thuốc chống ung thư. Mức độ độc hại của saponin phụ thuộc rất lớn vào liều lượng sử dụng, do đó cần lưu ý rằng mức độ độc hại này có thể thay đổi đáng kể tùy thuộc vào từng loại saponin.

Ở người, việc tiêu thụ saponin quá mức có thể làm giảm khả năng hấp thụ khoáng chất cần thiết.

Lưu ý khi sử dụng, giới hạn an toàn và độc tính của saponin

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng saponin hầu như không gây độc đối với cơ thể con người khi tiêu thụ qua đường ăn uống, vì chúng thường chỉ lưu lại trong đường tiêu hóa và được hấp thụ ở mức rất thấp

Đối với saponin từ cây xà phòng, WHO khuyến nghị mức tiêu thụ hàng ngày chấp nhận được dao động từ 0 đến 1 mg/kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày. Đối với sự phát triển hạt giống ở các loại cây như ngô, đậu xanh, cải hoa Trung Quốc, saponin từ trà được coi là an toàn ở mức dưới 0,1%.

Mặc dù saponin thường được xem là an toàn, nhưng trong một số trường hợp nghiêm trọng, chúng có thể gây tổn thương hoặc kích ứng đường tiêu hóa, dẫn đến thẩm thấu saponin vào máu. Liều gây chết qua đường tiêm tĩnh mạch chỉ bằng 1/1000 so với liều uống.

Khi saponin xâm nhập vào máu, nó có thể gây tổn thương gan, co giật, hôn mê, suy hô hấp và tan máu. Những người bị xơ gan, viêm ruột hoặc đang sử dụng thuốc nhuận tràng nên tránh tiêu thụ thực phẩm chứa saponin.

Ngoài ra, saponin đôi khi có thể thay đổi tính thấm của các tế bào niêm mạc ruột, làm rối loạn quá trình hấp thụ và bài tiết trong ruột non. Điều này có thể dẫn đến hấp thụ các chất gây dị ứng và giảm khả năng hấp thụ các vi chất dinh dưỡng cần thiết. Khi hấp thụ bởi tế bào thần kinh, saponin có thể tác động trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, với các triệu chứng ban đầu bao gồm co giật, sau đó là liệt, và có thể dẫn đến tử vong.

Tuy nhiên, liều gây chết chính xác của saponin vẫn chưa được xác định rõ ràng, vì nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Một số nghiên cứu cho rằng giới hạn gây chết chung của saponin dao động từ 100 đến 6000 mg/kg trọng lượng cơ thể.

Mặc dù độc tính của saponin qua đường uống rất thấp hoặc gần như không đáng kể ở động vật máu nóng, chúng lại khá độc đối với động vật máu lạnh. Nhờ tính độc này, saponin được ứng dụng trong lĩnh vực nông nghiệp và y học như thuốc diệt nấm, diệt côn trùng, kháng sinh và các sản phẩm dược phẩm. Cho đến nay, chưa có tác dụng phụ nghiêm trọng nào được ghi nhận khi tiêu thụ saponin qua đường uống ở con người.

Saponin không chỉ là một hợp chất thiên nhiên giàu giá trị mà còn mở ra nhiều hướng đi mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe và dược phẩm. Với những lợi ích vượt trội từ khả năng chống oxy hóa, kháng viêm đến hỗ trợ tim mạch, saponin có thể trở thành lựa chọn đáng cân nhắc trong hành trình bảo vệ và nâng cao sức khỏe.

Mediphar USA, với sứ mệnh chăm sóc sức khỏe người Việt, luôn nỗ lực nghiên cứu và phát triển các sản phẩm chất lượng cao dựa trên những thành phần thiên nhiên ưu việt như saponin. Chúng tôi cam kết mang đến các giải pháp y tế an toàn, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng. Đừng quên theo dõi chúng tôi để tiếp tục được cập nhật thông tin y khoa chính xác và nhanh chóng.

Tài liệu tham khảo:

1. Saponins: A concise review on food related aspects, applications and health implications: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2772753X23000114
2. Saponin Synthesis and Function: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7121976/
3. The Impact of Saponins on Health-Review: https://biointerfaceresearch.com/wp-content/uploads/2022/10/BRIAC134.362.pdf

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả