NaOH (Natri hydroxit) là chất gì? Tính chất, ứng dụng và cách sử dụng an toàn

Mục lục

Natri hydroxit (NaOH) là một chất hóa học phổ biến với nhiều ứng dụng quan trọng trong công nghiệp và phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, với đặc tính ăn mòn mạnh mẽ, Natri hydroxit tìm ẩn nhiều nguy cơ gây nguy hiểm. Do đó, việc hiểu rõ về NaOH, tính chất của nó cũng như cách sử dụng an toàn là điều rất quan trọng.

Với hơn 20 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực sản xuất và phân phối thực phẩm chức năng uy tín tại Việt Nam, cùng việc nghiên cứu các chất hóa học trong phòng thí nghiệm, Mediphar USA sẽ cùng bạn khám phá sâu hơn về NaOH và những đặc tính đặc biệt của chất này trong bài viết dưới đây.

NaOH là chất gì?

Natri hydroxit (NaOH), còn được gọi là xút hay soda ăn da. Đây là một hợp chất hóa học vô cơ có tính kiềm mạnh. Natri hydroxit là một trong những bazơ mạnh nhất, dễ dàng hòa tan trong nước, tạo thành dung dịch kiềm với pH cao.

NaOH là sản phẩm của quá trình tổng hợp, nổi bật với tính ăn mòn mạnh mẽ, có thể gây bỏng cho da và niêm mạc nếu không được sử dụng cẩn thận.

Tính chất của natri hydroxit

Tính chất vật lý

Natri hydroxit đặc trưng bởi các tính chất sau:

Dạng vật lý: NaOH là một chất rắn, hình tinh thể, màu trắng và có khả năng hút ẩm cao từ không khí.

Natri hydroxide thường được sử dụng dưới dạng rắn hoặc pha loãng

Điểm nóng chảy: Khoảng 318°C.
Điểm sôi: Khoảng 1.388°C.
Hòa tan trong nước: NaOH hòa tan mạnh trong nước, sinh ra nhiệt lớn (tỏa nhiệt mạnh). Khi hòa tan, nó tạo thành dung dịch kiềm mạnh với pH cao (gần 14), có tính ăn mòn đối với nhiều vật liệu.
Khả năng hút ẩm: NaOH có thể hấp thụ nước và carbon dioxide từ không khí, dẫn đến sự thay đổi về tính chất vật lý và hóa học của nó.
Tính dễ cháy: Chất rắn không cháy, nhưng khi tiếp xúc với nước, nó có thể sinh ra đủ nhiệt để đốt cháy các vật liệu dễ cháy.

Bản thân NaOH không cháy nhưng khi phản ứng có thể gây cháy vật liệu xung quanh

Tính chất hóa học

Phản ứng với nước: Khi NaOH hòa tan trong nước, nó phân li hoàn toàn thành các ion Na⁺ và OH⁻, tạo ra dung dịch kiềm mạnh.
Phản ứng với axit: NaOH là một bazơ mạnh và có thể phản ứng với các axit để tạo thành muối và nước.
Phản ứng với kim loại: NaOH có thể phản ứng với một số kim loại như nhôm và kẽm, tạo ra khí hydro (H₂).
Tính ăn mòn: NaOH có khả năng ăn mòn mạnh mẽ, đặc biệt đối với các chất hữu cơ, kim loại và các vật liệu khác. Đây là một đặc điểm quan trọng cần lưu ý khi sử dụng NaOH.

Ứng dụng của natri hydroxit

Trong công nghiệp

Natri hydroxit được sử dụng trong nhiều ngành công nghiệp khác nhau như:

Chế biến thực phẩm: Natri hydroxit được sử dụng trong một số ứng dụng chế biến thực phẩm, chẳng hạn như làm khô thực phẩm như ô liu hoặc giúp làm nâu bánh quy, tạo cho chúng độ giòn đặc trưng. Natri hydroxit là một thành phần trong chất bảo quản thực phẩm giúp ngăn ngừa nấm mốc và vi khuẩn phát triển trong thực phẩm.

Thường được sử dụng trong phụ gia thực phẩm

Sản xuất giấy, gỗ: Gỗ được xử lý bằng dung dịch chứa hỗn hợp natri sulfur và natri hydroxide. Hầu hết các vật liệu không mong muốn trong gỗ sẽ hòa tan trong dung dịch, để lại cellulose tương đối tinh khiết được lọc ra. Chính cellulose này sau khi tinh chế thêm sẽ tạo thành nền của giấy.
Sản xuất chất hoạt động bề mặt: Thuốc tẩy thường được sản xuất bằng cách dẫn khí clo vào dung dịch natri hydroxide, tạo ra dung dịch chứa natri clorat(I) (hay natri hypoclorit). NaOH là thành phần chính trong quá trình xà phòng hóa, giúp biến mỡ và dầu thành xà phòng và glycerin.

Tính ăn mòn mạnh mẽ của NaOH được ứng dụng vào chất tẩy rửa

Sản xuất nhôm, tinh chế quặng: NaOH được sử dụng để tinh chế quặng, boxit trước khi được sử dụng để sản xuất nhôm.
Sản xuất pin nhiên liệu: Pin nhiên liệu có thể sản xuất điện sạch và hiệu quả cho nhiều ứng dụng, bao gồm vận tải; xử lý vật liệu; và các ứng dụng nguồn điện dự phòng cố định, di động và khẩn cấp. Ngoài ra, nhựa epoxy được sản xuất bằng natri hydroxit, được sử dụng trong tua bin gió.

Ứng dụng quan trọng trong lĩnh vực năng lượng

Lọc nước: NaOH được dùng để điều chỉnh độ pH trong các quá trình lọc nước, giúp loại bỏ các tạp chất như ion kim loại nặng.
Natri hydroxit còn được sử dụng trong nhiều quy trình công nghiệp và sản xuất khác như để sản xuất thuốc nổ, nhựa epoxy, sơn, thủy tinh và gốm sứ. Nó cũng được sử dụng trong ngành dệt may để tạo thuốc nhuộm, xử lý vải cotton và trong giặt là và tẩy trắng, cũng như trong làm sạch và xử lý kim loại, phủ oxit, mạ điện và chiết xuất điện phân.

Trong phòng thí nghiệm

Natri hydroxide hay NaOH đóng vai trò quan trọng trong các thí nghiệm hóa học:

Chuẩn độ: NaOH là một chất chuẩn độ phổ biến trong các phép chuẩn độ axit-bazơ để xác định nồng độ của axit.
Tạo dung dịch kiềm: NaOH được sử dụng để tạo ra các dung dịch kiềm với nồng độ khác nhau trong các thí nghiệm phân tích và hóa học hữu cơ.

Chuẩn độ NaOH -phương pháp thường quy dùng thực hiện xác định nồng độ acid

Trong trong ngành Y học – Dược phẩm

Natri Hydroxide (NaOH) không chỉ được ứng dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp hóa chất mà còn có những ứng dụng quan trọng trong ngành y học và dược phẩm. Dưới đây là một số ứng dụng của NaOH trong ngành Y học – Dược phẩm:

Sản xuất thuốc: Natri hydroxit được sử dụng để hỗ trợ sản xuất nhiều loại thuốc và sản phẩm dược phẩm, từ thuốc giảm đau thông thường như aspirin, đến thuốc chống đông máu có thể giúp ngăn ngừa cục máu đông, đến thuốc giảm cholesterol.

NaOH góp mặt trong nhiều quá trình sản xuất thuốc

Điều chỉnh độ pH của mỹ phẩm: Một trong những ứng dụng quan trọng của NaOH trong mỹ phẩm là điều chỉnh độ pH của các sản phẩm. NaOH được dùng để làm giảm độ acid trong các sản phẩm như kem dưỡng da, sữa tắm, dầu gội, và các loại mỹ phẩm khác. Việc điều chỉnh độ pH là cần thiết để đảm bảo sản phẩm có độ pH phù hợp với da và tóc, giúp sản phẩm an toàn và hiệu quả hơn khi sử dụng.
Vệ sinh dụng cụ y tế và thiết bị trong ngành dược: NaOH cũng được sử dụng trong việc vệ sinh các dụng cụ y tế, thiết bị trong phòng thí nghiệm và nhà máy dược phẩm. Với tính năng tẩy rửa mạnh mẽ, NaOH giúp loại bỏ các chất cặn bẩn, vi khuẩn và các tạp chất khác trên bề mặt dụng cụ y tế, đảm bảo an toàn vệ sinh cho các quy trình y tế và sản xuất dược phẩm.
Tạo dung dịch kiềm trong mỹ phẩm: NaOH có thể được dùng để tạo dung dịch kiềm trong các sản phẩm như thuốc nhuộm tóc, giúp làm sáng màu hoặc loại bỏ tạp chất. Các sản phẩm này cần có tính kiềm nhất định để tác động lên cấu trúc tóc và thay đổi màu sắc hiệu quả.

Ảnh hưởng khi tiếp xúc trực tiếp natri hydroxit

Hít phải bụi NaOH hoặc hơi của NaOH hòa tan trong không khí có thể gây ra các vấn đề về hô hấp trên và phổi, từ kích ứng nhẹ ở mũi đến viêm phổi hay tổn thương phổi.

Khi tiếp xúc với da: NaOH có khả năng ăn mòn mạnh mẽ và gây bỏng hóa học. Việc tiếp xúc kéo dài có thể làm tổn thương da, gây viêm, lở loét và làm chết mô. Da có thể bị đỏ, đau rát, và xuất hiện vết bỏng.

Khi tiếp xúc với mắt: NaOH có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến mắt, bao gồm viêm kết mạc, loét giác mạc và thậm chí có thể gây mù lòa vĩnh viễn nếu không được điều trị kịp thời. Tiếp xúc với mắt có thể gây bỏng, đau mắt dữ dội và tổn thương mô mắt.

=> Xử lý khi tiếp xúc: Nếu hít phải hơi NaOH, cần di chuyển ngay ra khỏi khu vực bị ô nhiễm và hít thở không khí trong lành. Nếu NaOH dính vào da hoặc mắt, phải rửa ngay lập tức với nước sạch trong ít nhất 15 phút. Nếu có dấu hiệu bỏng hoặc tổn thương nghiêm trọng, cần tìm kiếm sự trợ giúp y tế ngay lập tức.

Xả vùng tiếp xúc dưới vòi nước để loại bỏ Natri Hydroxide

Lưu ý khi sử dụng natri hydroxit

Mặc dù NaOH có nhiều ứng dụng quan trọng, nhưng việc sử dụng nó cần phải rất cẩn trọng vì tính ăn mòn và độc hại của nó:

Tuân thủ quy định an toàn: Khi làm việc với NaOH, cần đeo găng tay bảo vệ, kính bảo hộ và mặc áo choàng dài để tránh tiếp xúc trực tiếp với da và mắt.
Hòa tan trong nước từ từ: Khi hòa tan NaOH trong nước, phải cho từ từ và thực hiện trong môi trường thông thoáng để tránh sự phun trào do nhiệt độ tăng nhanh.
Lưu trữ và bảo quản an toàn: NaOH nên được bảo quản trong bao bì kín, tránh tiếp xúc với độ ẩm và không khí để ngăn ngừa sự phản ứng và mất tính ổn định. NaOH cần được bảo quản ở những khu vực không có trẻ em hoặc người không có chuyên môn tiếp cận.

Natri hydroxit (NaOH) là một chất hóa học vô cơ mạnh với nhiều ứng dụng quan trọng trong công nghiệp, y học và phòng thí nghiệm, như sản xuất xà phòng, xử lý nước, chế biến thực phẩm và sản xuất thuốc. Tuy nhiên, NaOH là một chất ăn mòn mạnh và có thể gây nguy hiểm nếu không được sử dụng đúng cách. Vì vậy, việc hiểu rõ về tính chất của nó và tuân thủ các quy tắc an toàn khi sử dụng là vô cùng quan trọng. Khi sử dụng NaOH, luôn đảm bảo các biện pháp bảo vệ cá nhân và xử lý cẩn thận để tránh các tai nạn không đáng có.

Tài liệu tham khảo:

Sodium Hydroxide | NaOH | CID 14798 – PubChem: https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Sodium-Hydroxide
Sodium Hydroxide | Medical Management Guidelines | Toxic Substance Portal | ATSDR: https://wwwn.cdc.gov/TSP/MMG/MMGDetails.aspx
Sodium hydroxide: https://www.essentialchemicalindustry.org/chemicals/sodium-hydroxide.html
Sodium Hydroxide – Chemical Safety Facts: https://www.chemicalsafetyfacts.org/chemicals/sodium-hydroxide/

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả