Cây mã đề: Thành phần, tác dụng, các bài thuốc hay và đối tượng sử dụng

Từ xa xưa, cây mã đề đã được biết đến như một vị thuốc quý trong Y học cổ truyền với nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả. Từ lợi tiểu, giảm sỏi thận, đến hỗ trợ điều trị viêm nhiễm và các vấn đề về đường tiết niệu, loại cây nhỏ bé này luôn được tin dùng trong các bài thuốc Nam.

Với 20 năm kinh nghiệm sản xuất, phân phối các sản phẩm thực phẩm chức năng và nghiên cứu các loại dược liệu, Mediphar USA sẽ chia sẻ đến bạn những thông tin hữu ích về cây mã đề ngay trong bài viết.

Giới thiệu chung về cây mã đề

Thông tin về cây mã đề

Cây mã đề là một loại thảo dược phổ biến ở nhiều quốc gia châu Á, có nguồn gốc từ Bắc Âu và Trung Á. Đây là cây có nhiều giá trị dược liệu, giúp chữa trị các bệnh lý và được biết đến như một vị thuốc quý trong dân gian.

Tên khoa học: Plantago asiatica L.

Tên gọi khác tại Việt Nam: Mã đề thảo, xa tiền, nhả én, dứt (Thái), su ma (Thổ)

Nguồn gốc: Có nguồn gốc tại Bắc Âu và Trung Á. Thường mọc hoang tại Việt Nam, xuất hiện nhiều tại vùng đồng bằng và trung du nước ta.

Đặc điểm thực vật:

• Cây mã đề là loại cỏ thân thảo, sống lâu năm, thân ngắn.
• Lá cây mọc thành cụm ở gốc, có hình trứng hoặc hình thia, dài từ 5 – 12 cm, rộng từ 3,5 – 8 cm và cuống dài 5 – 10 cm.
• Gân lá nổi rõ, hình cung hoặc song song chạy dọc phiến lá, mép lá uốn lượn, nguyên hoặc có răng cưa nhỏ không đều.
• Hoa mọc thành cụm ở kẽ lá, tạo thành bông có cán dài hơn lá, hoa nhỏ, lưỡng tính, có 4 thùy hình tam giác nhọn.
• Quả mã đề là dạng nang, thuôn dài 3,5 – 4 mm, bên trong chứa nhiều hạt nhỏ (khoảng 8-20 hạt)
• Hạt hình bầu dục, màu nâu hoặc tím đen bóng, hơi dẹt, chiều dài rộng khoảng 1 mm

Thời gian thu hoạch: Cây mã đề có thể thu hoạch quanh năm. Lá thu hái tươi hoặc khô để chữa bệnh, quả mã đề thu hoạch vào tháng 7-8 khi chín. Sau thu hoạch, cây được phơi hoặc sấy khô và loại bỏ tạp chất.

Phân bố và môi trường sống: Phát triển tốt ở các vùng có khí hậu nhiệt đới ẩm, chịu hạn nhẹ, thích hợp với đất tốt, ẩm vừa phải, thường mọc ở độ cao tối đa là 1.000m. Cây trồng vào mùa xuân hoặc mùa thu (tốt nhất là mùa thu).

Thành phần hóa học của cây mã đề

Toàn thân cây mã đề đều chứa các thành phần hóa học có lợi đối với sức khỏe người dùng. Dưới đây là một số hợp chất hóa học quan trọng và đáng chú ý trong cây mã đề:

• Toàn thân cây chưa Aucubin (C₁₅H₂₄O₉) là một glucozit có tác dụng chữa bệnh. Aucubin tan trong nước và cồn, khi thủy phân sẽ tạo ra glucoza và aucubigenin.
• Lá mã đề: Chứa chất nhầy, chất đắng, carotin, vitamin C, vitamin K, yếu tố T (vitamin T) và axit citric.
• Hạt mã đề: Chứa nhiều chất nhầy, axit plantenolic, adenin và cholin.

Công dụng của cây mã đề trong y học

Trong y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, lá mã đề tính hàn, vị nhạt, quy vào các kinh Can, Thận, Tiểu tràng và Phế. Hơn nữa, toàn cây mã đề đều có công dụng tốt đối với người dùng, trong đó nổi bật với các tác dụng dược lý như:

• Lợi phế/ lợi tiểu, thanh nhiệt và thông tiểu
• Chữa ho lâu ngày, viêm khí quản và cải thiện các triệu chứng viêm đường hô hấp.
• Điều trị viêm thận và bàng quang, cải thiện tình trạng viêm hay giảm sưng tấy.
• Thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ điều trị tiêu chảy, tả lỵ và các vấn đề về đường tiêu hóa.
• Chữa đau mắt và điều trị các bệnh lý về mắt, viêm nhiễm.
• Cầm máu trong các trường hợp chảy máu cam.
• Giảm mồ hôi.

Trong y học hiện đại

Cây mã đề mang lại nhiều tác dụng dược lý đã được khoa học chứng minh, góp phần vào việc phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả trong y học hiện đại. Nhờ đó, mã đề mở rộng khả năng ứng dụng trong điều trị các bệnh lý khác nhau, chẳng hạn như:

• Tác dụng trên đường hô hấp: Hoạt chất Plantagin giúp tăng tiết niêm dịch phế quản, làm dịu đường thở, điều hòa hô hấp, hỗ trợ điều trị viêm đường hô hấp trên, viêm thanh quản cấp và phục hồi giọng nói.
• Tác dụng lợi tiểu: Nước sắc mã đề giúp tăng lượng nước tiểu, thải ure, acid uric và các muối ra khỏi cơ thể.
• Tác dụng kháng khuẩn: Hoạt chất Plantamajosid ức chế sự phát triển của các vi khuẩn như E.coli, tụ cầu vàng và vi khuẩn gây bệnh ngoài da như mụn nhọt, viêm tấy.
• Tác dụng điều trị bỏng: Thuốc mỡ bào chế từ nước sắc mã đề được dùng trong điều trị bỏng do nhiệt và hóa chất, giúp vết thương ít nhiễm trùng và thúc đẩy da non phát triển.
• Tác dụng trên gan: Mã đề có khả năng bảo vệ gan và giảm tổn thương gan do các tác nhân độc hại như Carbon tetraclorid.
• Hỗ trợ điều trị cao huyết áp: Mã đề hỗ trợ điều trị cao huyết áp và bảo vệ tim mạch.
• Dùng ngoài da: Mã đề được sử dụng làm thuốc rửa, đắp lên vết thương để làm mát, kháng khuẩn và cải thiện tình trạng tổn thương da.

Các bài thuốc và dạng bào chế từ cây mã đề

Cây mã đề là thảo dược quý trong y học cổ truyền, được sử dụng rộng rãi trong nhiều bài thuốc để hỗ trợ điều trị bệnh và chăm sóc sức khỏe. Tùy theo mục đích sử dụng, mã đề có thể được bào chế thành nhiều dạng như trà, thuốc sắc, bột, viên, cao lỏng, siro, thuốc mỡ, mỹ phẩm,…

Các bài thuốc từ mã đề thường kết hợp với dược liệu khác để tăng hiệu quả điều trị, phù hợp với từng bệnh lý cụ thể. Dưới đây là những bài thuốc tiêu biểu từ cây mã đề, kết hợp cùng các thảo dược khác:

1. Hỗ trợ điều trị khi bị viêm đường tiết niệu

• Thành phần: Lá mã đề khô, bồ công anh, kim tiền thảo (mỗi thứ 20g), cỏ nhọ nồi (15g), cam thảo (10g), rễ cỏ tranh (15g).
• Cách làm: Sắc tất cả các dược liệu với nước. Uống liên tục trong 15 ngày.
• Công dụng: Hỗ trợ điều trị viêm đường tiết niệu, giảm viêm và đau.

2. Hỗ trợ điều trị khi bị sỏi thận

• Thành phần: Cây mã đề khô, diếp cá, kim tiền thảo (mỗi thứ 20g).
• Cách làm: Sắc các dược liệu với 1 lít nước. Uống 2 lần trong ngày, mỗi ngày 1 thang.
• Công dụng: Làm tan sỏi, giảm đau do sỏi thận.

3. Hỗ trợ điều trị khi bị bệnh tiêu chảy

• Thành phần: Lá mã đề, cỏ nhọ nồi, rau má (mỗi thứ 30g).
• Cách làm: Sắc thuốc cho đến khi đặc, sau đó uống.
• Công dụng: Giảm tiêu chảy, cải thiện hệ tiêu hóa.

4. Hỗ trợ điều trị khi bị táo bón, kiết lỵ

• Thành phần: Bông mã đề (25g), mướp đắng.
• Cách làm: Nấu nước uống hoặc nấu cháo với cây mã đề tươi.
• Công dụng: Giúp đi ngoài dễ dàng, giảm táo bón và kiết lỵ.

5. Hỗ trợ điều trị khi bị bệnh gan

• Thành phần: Lá mã đề khô (20-30g).
• Cách làm: Sắc nước hoặc pha trà uống mỗi sáng.
• Công dụng: Giải độc và thanh lọc gan.

6. Hỗ trợ điều trị khi bị viêm bàng quang

• Thành phần 1: Lá mã đề tươi (1 nắm) hoặc cây mã đề khô (300g).
• Cách làm 1: Sắc nước uống 3 lần/ngày, kiên trì sử dụng.
• Thành phần 2: Mã đề (12g), phục linh, hoàng liên, hoàng bá, rễ cỏ tranh (mỗi thứ 12g), bán hạ chế, hoạt trạch, trư kinh, mộc thông (mỗi thứ 8g).
• Cách làm 2: Sắc cùng 700ml nước, uống 2-3 lần trong ngày.
• Công dụng: Giảm viêm, hỗ trợ điều trị viêm bàng quang.

7. Hỗ trợ điều trị khi bị phù thũng

• Thành phần: Mã đề (30g), phục linh bì, vỏ bí xanh (mỗi thứ 20g), đại phúc bì (15g).
• Cách làm: Sắc với 1 lít nước, đun đến khi còn 300ml, chia nhiều lần uống trong ngày.
• Công dụng: Giảm phù thũng, lợi tiểu.

8. Hỗ trợ điều trị khi bị nám

• Thành phần: Lá mã đề tươi (một nắm) hoặc dược liệu khô (15-20g).
• Cách làm: Sắc với 400ml nước trong 30 phút, bỏ bã, dùng nước uống trong ngày.
• Công dụng: Hỗ trợ làm mờ nám, cải thiện làn da.

9. Hỗ trợ điều trị khi bị rắn cắn

• Thành phần: Ngọn mã đề tươi.
• Cách làm: Nhai kỹ, nuốt nước và đắp bã lên vết cắn. Sau đó, nhanh chóng đến cơ sở y tế.
• Công dụng: Sơ cứu tạm thời vết rắn cắn.

10. Hỗ trợ điều trị khi bị mụn, vết côn trùng cắn

• Thành phần: Lá mã đề tươi.
• Cách làm: Rửa sạch, giã dập, đắp lên vùng bị tổn thương trong 30-60 phút.
• Công dụng: Giảm sưng, viêm và mụn nhọt.

Mã đề tươi hỗ trợ điều trị khi bị mụn, vết côn trùng cắn

11. Hỗ trợ điều trị khi bị ho, tiêu đờm

• Thành phần 1: Mã đề tươi (1 nắm) hoặc mã đề khô.
• Cách làm 1: Sắc với 600ml nước trong 20-25 phút, uống trong ngày.
• Thành phần 2: Thân mã đề khô (10g), cam thảo (2g), cát cánh (2g).
• Cách làm 2: Sắc với 600ml nước, chia uống 3 lần/ngày.
• Công dụng: Giảm ho, tiêu đờm.

Cây cây mã đề phù hợp với những ai?

Các đối tượng nên sử dụng cây mã đề

Cây mã đề là một thảo dược an toàn và có lợi cho nhiều nhóm đối tượng, đặc biệt là những người gặp vấn đề về sức khỏe cần hỗ trợ tự nhiên. Dưới đây là các đối tượng phù hợp để sử dụng cây mã đề:

• Người bị viêm đường tiết niệu, bí tiểu, tiểu rắt
• Người mắc sỏi thận hoặc sỏi bàng quang
• Người bị phù thũng
• Người bị táo bón hoặc kiết lỵ
• Người bị bệnh gan như viêm gan hoặc nóng gan
• Người bị ho lâu ngày, viêm phế quản, hoặc cần hỗ trợ long đờm
• Người bị viêm da, mụn nhọt, hoặc vết thương ngoài da
• Người cần thanh nhiệt, giải độc

Các đối tượng không nên sử dụng cây mã đề

Mặc dù là một thảo dược có nhiều lợi ích sức khỏe, không phải phù hợp với mọi đối tượng. Dưới đây là các nhóm đối tượng không nên sử dụng loại cây này:

• Trẻ nhỏ dưới 6 tuổi, lạm dụng mã đề sẽ gây tè dầm cho trẻ
• Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong 3 tháng đầu, không nên uống nước mã đề do nguy cơ sảy thai
• Người bị thận yếu hoặc suy thận mãn tính, đặc biệt là người già
• Người cơ địa hàn hoặc lạnh bụng
• Người bị mất nước hoặc suy nhược cơ thể
• Người đang sử dụng thuốc lợi tiểu

Lưu ý và khuyến cáo khi sử dụng cây mã đề

Dù là một thảo dược tự nhiên với nhiều công dụng tuyệt vời, tuy nhiên khi sử dụng, người dùng vẫn phải lưu ý để đảm bảo an toàn và phát huy tối đa hiệu quả chữa bệnh mà cây mang lại. Dưới đây là một số điểm cần lưu ý:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để đảm bảo phù hợp với tình trạng sức khỏe.
• Mã đề không nên thay thế nước uống hàng ngày.
• Sử dụng quá liều hoặc kéo dài có thể gây mất cân bằng điện giải và các tác dụng không mong muốn.
• Tránh dùng đồ nóng, thuốc lá, rượu, bia và cafein khi sử dụng mã đề để đạt hiệu quả tốt nhất.
• Ngừng sử dụng nếu phát hiện dấu hiệu bất thường

Một số câu hỏi thường gặp

Nên uống nước mã đề vào thời điểm nào trong ngày?

Nước mã đề có thể uống vào bất kỳ giờ nào trong ngày và tốt nhất là tuổi sáng trưa. Hạn chế uống mã đề vào buổi tối vì có thể gây ra tình trạng tiểu đêm, khó ngủ.

Ngoài ra, để bảo vệ dạ dày, tốt nhất nên uống sau bữa ăn. Thời điểm này giúp phát huy hiệu quả lợi tiểu và thanh nhiệt của mã đề mà không gây ảnh hưởng đến sức khỏe.

Uống nước mã đề nhiều có tốt không?

Dù có tác dụng lợi tiểu và giải nhiệt tuy nhiên uống nhiều nước mã đề không tốt. Theo các chuyên gia Đông y, uống quá nhiều nước mã đề có thể làm tăng lượng nước tiểu, dẫn đến mất nước. Ngoài ra, mã đề không nên dùng kéo dài vì là một loại cây dược liệu cần được sử dụng theo định lượng và thời gian nhất định.

Mã đề có tương tác với thuốc Tây không?

Mã đề có thể tương tác với một số loại thuốc Tây, đặc biệt là thuốc lợi tiểu và thuốc điều trị huyết áp. Do đó, nếu bạn đang sử dụng bất kỳ loại thuốc nào trong số này, việc tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi bổ sung mã đề vào chế độ điều trị là rất quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Nên dùng mã đề tươi hay khô?

Khi sử dụng mã đề, nhiều người thắc mắc liệu mã đề tươi hay mã đề khô sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn. Trên thực tế, mỗi dạng đều có những ưu điểm riêng, phụ thuộc vào mục đích và cách sử dụng của bạn.

Mã đề tươi:

• Ưu điểm: Dễ tìm kiếm, giữ được nguyên các hoạt chất tự nhiên và phù hợp cho các bài thuốc cần sử dụng ngay như nấu nước uống, đắp ngoài da chữa mụn nhọt hoặc vết thương.
• Nhược điểm: Thời gian bảo quản ngắn, cần sử dụng ngay sau khi thu hái.
• Ứng dụng: Thích hợp để nấu nước uống hàng ngày hoặc đắp chữa lành vết thương.

Mã đề khô:

• Ưu điểm: Dễ bảo quản lâu dài, tiện lợi khi dùng và phù hợp để kết hợp với các vị thuốc khác trong Đông y.
• Nhược điểm: Một số hoạt chất có thể bị giảm tác dụng do quá trình phơi hoặc sấy.
• Ứng dụng: Thích hợp để làm thuốc sắc, pha trà hoặc chế biến thành bột để bảo quản lâu dài.

Mua mã đề ở đâu?

Mã đề là một loại dược liệu quen thuộc trong cả y học cổ truyền và hiện đại vì thế không quá khó để chúng ta tìm mua chúng. Bạn có thể mua mã đề tại các nhà thuốc Đông y, chợ truyền thống hoặc các cửa hàng thực phẩm chức năng.

Ngoài ra, các sàn thương mại điện tử cũng cung cấp mã đề tươi, khô và các sản phẩm chế biến từ mã đề như bột hoặc trà. Khi mua, hãy chọn những địa chỉ uy tín và kiểm tra kỹ chất lượng để đảm bảo an toàn và hiệu quả sử dụng.

Lời kết:

Cây mã đề là một thảo dược quý trong y học cổ truyền và hiện đại, với nhiều công dụng vượt trội. Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả và đảm bảo an toàn, mã đề cần được sử dụng đúng cách, đúng liều lượng và phù hợp với từng đối tượng.

Nếu bạn đang tìm kiếm một giải pháp thanh nhiệt, giải độc an toàn và hiệu quả, sản phẩm Thanh Nhiệt Maxcool của Mediphar USA là lựa chọn lý tưởng. Sản phẩm được nghiên cứu và phát triển từ các thành phần thảo dược thiên nhiên, trong đó có cây mã đề, giúp cơ thể thanh lọc, giải nhiệt và hỗ trợ sức khỏe toàn diện. Hãy liên hệ ngay với chúng tôi để nhận được tư vấn, báo giá nhanh nhất.

>>> Xem ngay sản phẩm: Thanh nhiệt Maxcool

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả