Cây ba gạc: Thảo dược quý giúp an thần và hỗ trợ tim mạch

Cây ba gạc là một trong những thảo dược quý được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền, đặc biệt trong các liệu pháp điều trị bệnh tim mạch, cao huyết áp và các vấn đề thần kinh. Với thành phần hóa học đặc biệt, cây ba gạc mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng cũng cần phải sử dụng một cách thận trọng. Bài viết dưới đây, Mediphar USA sẽ giới thiệu chi tiết về cây ba gạc, các công dụng và những lưu ý quan trọng khi dùng.

Giới thiệu về cây ba gạc

Tổng quan

Cây ba gạc (ba gạc vòng) có tên khoa học là Rauvolfia verticillata thuộc họ Apocynaceae. Ở Việt Nam, cây ba gạc còn có một số tên gọi khác bao gồm:

• La phu mộc: Là dịch âm tiếng Trung Quốc của Rauvolfia
• San to: Mang ý nghĩa là 3 chạc vì cây có 3 lá, chia thành 3 cành
• Lạc toọc: Tên này có nghĩa là một rễ do cây ba gạc có một rễ

Vỏ rễ và rễ cây ba gạc là những bộ phận quan trọng nhất bởi các hoạt chất tập trung ở đây. Do đó, khi thu hoạch cây thuốc cần lưu ý bảo vệ kỹ các bộ phận này để giữ nguyên dưỡng chất.

Nguồn gốc và đặc điểm sinh học

Cây ba gạc là một loài cây có nguồn gốc từ các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới của Châu Á. Cây chủ yếu được tìm thấy ở các quốc gia như Ấn Độ, Trung Quốc và một số quốc gia Đông Nam Á như Myanmar, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Lào, Campuchia và Philippines. Ở Việt Nam, loài cây này thường mọc hoang ở các tỉnh như Hà Giang, Lạng Sơn, Cao Bằng, Thanh Hóa, Lào Cai.

Cây ba gạc thường được nhận biết với các đặc điểm sinh học như sau:

• Thân: Cây có thể cao từ 11m đến 1.5m với thân nhỏ và nhẵn.
• Lá: Lá cây ba gạc có hình elip, phiến lá thuôn nhọn cả 2 đầu, màu xanh đậm, mọc đối nhau và xếp thành hình vòng.
• Hoa: Hoa ba gạc có màu trắng, nhỏ, mọc thành chùm ở đầu cành.
• Quả: Quả của cây ba gạc có hình tròn, màu đỏ khi chín và chứa nhiều hạt nhỏ.
• Rễ: Phần rễ cây ba gạc là bộ phận được sử dụng nhiều nhất trong y học, vì chứa các hoạt chất có tác dụng chữa bệnh.

Thành phần hóa học

Cây ba gạc chứa một số thành phần hóa học quan trọng có tác dụng dược lý mạnh như hợp chất phenolic, flavonoid, glycosides và đặc biệt là các alkaloid. Tất cả các bộ phận của cây bao gồm thân và lá đều chứa alkaloid, nhưng chúng được tìm thấy ở nồng độ cao nhất trong vỏ rễ.

Các hợp chất chính trong cây ba gạc bao gồm:

• Reserpine: Thành phần chủ yếu trong cây ba gạc là reserpine, một alkaloid có tác dụng hạ huyết áp, làm dịu thần kinh và điều trị các vấn đề về tâm lý.
• Ajmalicine: Một alkaloid khác trong ba gạc có tác dụng làm giảm huyết áp và giúp ổn định nhịp tim.
• Serpentine, rescinnamine: Các alkaloid này có tác dụng tương tự trong việc điều trị cao huyết áp và cải thiện tình trạng rối loạn nhịp tim. Ngoài ra, chúng còn có hoạt tính an thần giúp cải thiện giấc ngủ.
• Các hợp chất khác: Có thể kể đến hợp chất phenolic hay flavonoid có tác dụng chống oxy hóa và bảo vệ tế bào.

Những hợp chất này làm cho cây ba gạc trở thành một thảo dược hiệu quả trong việc điều trị nhiều loại bệnh lý liên quan đến tim mạch và thần kinh.

Công dụng của cây ba gạc đối với sức khỏe

Cây ba gạc được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền nhờ vào những công dụng đặc biệt đối với sức khỏe. Các công dụng nổi bật của cây ba gạc bao gồm:

Hỗ trợ tim mạch

Các alkaloid có trong ba gạc, đặc biệt là reserpine, có tác dụng làm giãn mạch, giảm sức cản ngoại vi và giúp ổn định nhịp tim. Điều này giúp giảm huyết áp, làm giảm nguy cơ xơ vữa động mạch và các vấn đề tim mạch khác. Cây ba gạc cũng hỗ trợ điều trị rối loạn nhịp tim và làm dịu các triệu chứng của bệnh tim.

Điều trị cao huyết áp

Một trong những ứng dụng phổ biến nhất của cây ba gạc là hỗ trợ điều trị cao huyết áp. Reserpine và các alkaloid khác trong cây ba gạc có khả năng làm giảm huyết áp bằng cách giãn mạch và giảm hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, từ đó giúp huyết áp trở lại mức bình thường.

Một đánh giá Cơ sở dữ liệu Cochrane đã thực hiện nghiên cứu và cho rằng reserpine cũng là một trong số ít thuốc chống tăng huyết áp đã được chứng minh là có tác dụng làm giảm tỷ lệ tử vong trong các nghiên cứu lâm sàng.

An thần, giảm lo âu và trầm cảm

Cây ba gạc cũng có tác dụng an thần và giảm lo âu. Ajmalicine và reserpine trong ba gạc giúp giảm căng thẳng, làm dịu thần kinh và có tác dụng hỗ trợ điều trị các chứng rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm nhẹ và mất ngủ.

Cải thiện sức khỏe thần kinh

Ba gạc có tác dụng làm dịu hệ thần kinh, giúp giảm các triệu chứng liên quan đến các bệnh thần kinh như động kinh, rối loạn thần kinh, và bệnh Parkinson. Nhờ vào tác dụng làm thư giãn cơ thể và giảm căng thẳng, cây ba gạc còn giúp người dùng cải thiện giấc ngủ và giảm mệt mỏi tinh thần.

Cách sử dụng cây ba gạc

Phần rễ cây ba gạc là bộ phận chính được sử dụng trong y học, có thể dùng dưới nhiều hình thức khác nhau. 

• Sắc nước: Rễ cây ba gạc khô có thể sắc lấy nước uống. Nước sắc giúp hạ huyết áp và làm dịu thần kinh.
• Cao lỏng: Dưới dạng cao lỏng, 1g cao tương đương với 1g vỏ rễ. Liều trung bình của cao lỏng Ba gạc để chữa tăng huyết áp có đau đầu, an thần là 30 giọt/ngày (có thể tăng lên tới 45 – 60 giọt). Thời gian điều trị thường nghỉ 1 tuần sau một đợt dùng 10 – 15 ngày trước khi bắt đầu đợt tiếp theo.
• Thuốc viên / thuốc tiêm: Rễ ba gạc cũng có thể được chế biến thành viên để tiện lợi hơn trong việc sử dụng hàng ngày. Chiết xuất các alkaloid (reserpin, ajmalin, alkaloid toàn phần) dùng dưới dạng viên nén chữa cao huyết áp. Ajmalin dùng chữa loạn nhịp tim dưới dạng thuốc viên và thuốc tiêm.
• Trà ba gạc: Trà từ rễ hoặc lá cây ba gạc có thể giúp thư giãn, an thần và hỗ trợ điều trị các vấn đề liên quan đến tim mạch.

Lưu ý sử dụng

Mặc dù cây ba gạc mang lại nhiều lợi ích, nhưng người dùng cần phải lưu ý một số điều quan trọng để tránh tác dụng phụ và đảm bảo an toàn khi sử dụng:

• Không dùng cho phụ nữ mang thai và cho con bú: Cây ba gạc có thể gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng đối với phụ nữ mang thai, đặc biệt là ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.
• Thận trọng khi sử dụng với thuốc khác: Ba gạc có thể tương tác với thuốc điều trị huyết áp cao, loạn nhịp tim, thuốc an thần hoặc thuốc chống trầm cảm. Người sử dụng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi kết hợp ba gạc với bất kỳ loại thuốc nào.
• Chú ý đến liều lượng: Việc sử dụng quá liều có thể gây tác dụng phụ như chóng mặt, buồn nôn, giảm huyết áp quá mức. Vì vậy, cần sử dụng đúng liều lượng theo chỉ dẫn của chuyên gia.
• Chú ý khi lái xe hay vận hàng máy móc: Thuốc này có thể khiến một số người buồn ngủ hoặc kém tỉnh táo hơn bình thường. Điều này có nhiều khả năng xảy ra khi bắt đầu dùng thuốc hoặc khi tăng liều lượng thuốc đang dùng.

Kết luận

Cây ba gạc là một thảo dược quý, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh về tim mạch, cao huyết áp, và các vấn đề thần kinh. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả tốt nhất và tránh các tác dụng phụ không mong muốn, người sử dụng cần thận trọng trong việc lựa chọn liều lượng và phương pháp sử dụng. Trước khi dùng cây ba gạc, nên tham khảo ý kiến bác sĩ, đặc biệt là đối với những người có bệnh lý nền hoặc đang sử dụng thuốc điều trị.

Nếu bạn đang quan tâm đến các sản phẩm hỗ trợ sức khỏe tim mạch và tuần hoàn, Hoạt Huyết Trường Xuân của nhà Mediphar USA là có thế đáp ứng yêu cầu này. Sản phẩm chứa các thành phần thảo dược an toàn, lành tính đạt chuẩn GMP (thực hành sản xuất tốt). Hoạt huyết dưỡng não trường xuân ra đời là giải pháp tăng cường chức năng hệ thần kinh, tăng tuần hoàn não đồng thời hỗ trợ giảm đau đầu, mệt mỏi, hoa mắt, huyết ứ trệ…

Tài liệu tham khảo:

1. Cây Ba Gạc (La Phu Mộc, San To) – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi – Vietnam Regulatory Affairs Society: https://vnras.com/cay-ba-gac-la-phu-moc-san-to-nhung-cay-thuoc-va-vi-thuoc-viet-nam-do-tat-loi/ 
2. Rauwolfia in the Treatment of Hypertension – PMC: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4566472/ 
3. Ba gạc: vị thuốc thanh nhiệt và giáng hỏa – Tin tổng hợp – Cổng thông tin Bộ Y tế: https://moh.gov.vn/tin-tong-hop/-/asset_publisher/k206Q9qkZOqn/content/ba-gac-vi-thuoc-thanh-nhiet-va-giang-hoa
4. Ajmalicine and Reserpine: Indole Alkaloids as Multi-Target Directed Ligands Towards Factors Implicated in Alzheimer’s Disease – PMC: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7180484/#B11-molecules-25-01609 
5. Genus Rauvolfia: A review of its ethnopharmacology, phytochemistry, quality control/quality assurance, pharmacological activities and clinical evidence: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S037887412200366X
6. Rauvolfia – an overview | ScienceDirect Topics: https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/rauvolfia 
7. Rauwolfia alkaloid (oral route) – Mayo Clinic: https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/rauwolfia-alkaloid-oral-route/description/drg-20069510 

Dược sĩ Phạm Cao Hà

Đã kiểm duyệt nội dung

Tôi là dược sĩ Phạm Cao Hà, hiện đang giữ vai trò cố vấn chuyên môn tại Công ty TNHH Mediphar USA. Với gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu và quản lý chất lượng sản phẩm thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe, tôi cam kết cung cấp những thông tin chính xác và hữu ích cho cộng đồng.

Hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm mà tôi chia sẻ trên website medipharusa.com sẽ hỗ trợ Quý Đối Tác và Khách Hàng của công ty trong việc hiểu biết sâu sắc hơn về lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng.

> Xem thêm về tác giả