Tiêu Hóa
Gan – Mật
Xương Khớp
Hô Hấp
Vitamin & Khoáng Chất
Tăng Sức Đề Kháng
Sắc Đẹp
Tuần Hoàn & Tim Mạch
Sinh lý – Nội Tiết Tố
Mắt
Vật Tư Y TếChikungunya là một loại bệnh truyền nhiễm do muỗi vằn lây truyền. Bệnh liên tục xuất hiện trên các bản tin y tế toàn cầu với những con số ca mắc tăng nhanh và hiện nay đang lây lan toàn cầu. Dù không phải là bệnh mới, nhưng tốc độ lây lan và khả năng gây biến chứng mạn tính khiến nó trở thành mối quan tâm lớn của giới y tế.
Trong bài viết dưới đây, Mediphar USA sẽ chia sẻ các thông tin về tình hình dịch bệnh Chikungunya là gì, nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng ngừa, điều trị, cũng như khuyến cáo mới nhất của Bộ Y tế Việt Nam để mỗi người dân có thể chủ động bảo vệ bản thân và gia đình.
Bệnh Chikungunya là gì?
Chikungunya là bệnh truyền nhiễm do virus Chikungunya (CHIKV) gây ra, virus này thuộc họ Togaviridae, chi Alphavirus. CHIKV lây sang người thông qua vết đốt của muỗi cái Aedes aegypti và Aedes albopictus, đây cũng chính là tác nhân truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue và Zika.
Tên gọi “Chikungunya” xuất phát từ tiếng Kimakonde, một ngôn ngữ ở miền Nam Tanzania, có nghĩa là “uốn cong người”. Đây là hình ảnh ví von cho tư thế co quắp của bệnh nhân khi phải chịu những cơn đau khớp dữ dội đặc trưng của bệnh.
Bệnh được ghi nhận lần đầu năm 1952 tại Tanzania và nhanh chóng trở thành vấn đề y tế công cộng ở châu Phi. Từ những năm 1970, dịch bắt đầu lan sang châu Á, bùng phát mạnh mẽ ở Ấn Độ Dương, rồi tiến tới châu Mỹ và thậm chí xuất hiện ở châu Âu khi điều kiện khí hậu thuận lợi cho muỗi truyền bệnh.
Tình hình dịch bệnh hiện nay
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chỉ trong bảy tháng đầu năm 2025, thế giới đã ghi nhận khoảng 240.000 ca mắc và 90 ca tử vong vì Chikungunya tại 16 quốc gia và vùng lãnh thổ. Đáng chú ý, dịch đang lan mạnh ở châu Mỹ với Brazil dẫn đầu hơn 185.000 ca. Ở châu Á, Trung Quốc đang phải đối mặt với đợt bùng phát lớn nhất từ trước tới nay tại tỉnh Quảng Đông, chỉ trong 4 tuần đã có hơn 8.000 ca được báo cáo.
Tại Việt Nam, tính đến ngày 11/08/2025 vẫn chưa phát hiện ca bệnh trong cộng đồng, nhưng Bộ Y tế đánh giá nguy cơ dịch xâm nhập là rất cao. Thời tiết mưa nhiều tạo điều kiện cho muỗi Aedes sinh sôi, đây còn là mùa du lịch quốc tế, khiến khả năng lây lan qua khách nhập cảnh từ vùng dịch trở nên đáng lo ngại.
Chính vì vậy, các biện pháp giám sát đã được triển khai từ cửa khẩu, cộng đồng tới cơ sở y tế, đồng thời chuẩn bị đầy đủ thuốc, thiết bị và sinh phẩm xét nghiệm để sẵn sàng ứng phó nếu phát hiện ca bệnh.
Song song với đó, công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân cũng được đẩy mạnh, giúp mỗi người chủ động nắm thông tin về bệnh, áp dụng biện pháp phòng tránh và chú ý các dấu hiệu nghi ngờ để đến cơ sở y tế thăm khám sớm. Đây là yếu tố quan trọng nhằm giảm thiểu nguy cơ lây lan và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Nguyên nhân và đường lây truyền
Tác nhân gây bệnh là virus Chikungunya – một loại virus RNA có khả năng nhân lên nhanh chóng trong cơ thể người và muỗi. Hai loài muỗi truyền bệnh phổ biến nhất là Aedes aegypti và Aedes albopictus:
- Muỗi Aedes aegypti có thói quen đốt cả ban ngày lẫn ban đêm, hoạt động mạnh trong nhà và xung quanh khu dân cư.
- Muỗi Aedes albopictus thường trú ngụ ngoài trời nhưng vẫn có thể vào nhà khi điều kiện thuận lợi.
Quá trình lây truyền bắt đầu khi muỗi chưa nhiễm bệnh hút máu từ một người đang mang virus trong máu. Virus sau đó nhân lên trong cơ thể muỗi và di chuyển đến tuyến nước bọt chỉ sau vài ngày. Khi con muỗi này tiếp tục đốt một người khỏe mạnh, virus sẽ được truyền sang, bắt đầu nhân lên trong máu và khởi phát bệnh.
Nguy cơ mắc bệnh tăng cao ở những khu vực có nhiều nước đọng, đặc biệt trong mùa mưa. Ngoài ra,người thường xuyên di chuyển, du lịch hoặc làm việc tại vùng dịch cũng dễ bị phơi nhiễm hơn.
Triệu chứng bệnh Chikungunya
Sau khi bị muỗi mang virus đốt, bệnh nhân thường trải qua từng giai đoạn bệnh với các triệu chứng khác nhau theo mức độ nghiêm trọng tăng dần:
Sau khi bị muỗi mang virus đốt, bệnh nhân thường trải qua từng giai đoạn bệnh với các triệu chứng khác nhau theo mức độ nghiêm trọng tăng dần. Do bệnh có nhiều biểu hiện tương tự sốt xuất huyết và Zika, người bệnh và nhân viên y tế cần chú ý theo dõi, phân biệt triệu chứng để chẩn đoán chính xác và xử trí kịp thời.
Giai đoạn ủ bệnh
Giai đoạn ủ bệnh từ 2-12 ngày, phổ biến nhất thường từ 4-8 ngày. Trong giai đoạn này, người bệnh đã bị muỗi nhiễm virus đốt nhưng chưa xuất hiện triệu chứng. Đây là giai đoạn im lặng nên khó phát hiện và kiểm soát nguồn lây.
Giai đoạn cấp tính
Giai đoạn cấp tính thường kéo dài từ 5–10 ngày, khởi phát đột ngột với sốt cao trên 38,5°C kèm theo những cơn đau khớp dữ dội, đặc biệt ở các khớp tay, cổ tay, đầu gối, mắt cá chân. Cơn đau thường khiến người bệnh hạn chế vận động và suy nhược nhanh chóng.
Ngoài ra, các triệu chứng đi kèm thường bao gồm đau cơ, nhức đầu, phát ban trên da, buồn nôn và mệt mỏi. Một số trường hợp không đau khớp nhiều nhưng vẫn bị sốt và phát ban, dễ khiến bệnh bị nhầm lẫn với sốt xuất huyết hoặc Zika.
Giai đoạn hậu nhiễm
Sau khi cơn sốt giảm, nhiều bệnh nhân bước vào giai đoạn hậu nhiễm kéo dài vài tuần. Trong thời gian này, các triệu chứng đau và viêm khớp vẫn tiếp diễn, kèm theo cảm giác ngứa, phù mô mềm, mệt mỏi và chán ăn. Dù mức độ triệu chứng đã giảm so với giai đoạn cấp tính, nhưng đây vẫn là thời điểm bệnh ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt hằng ngày.
Giai đoạn mạn tính
Khoảng 40% bệnh nhân Chikungunya tiến triển sang giai đoạn mạn tính với tình trạng đau và cứng khớp kéo dài trên 3 tháng, thậm chí nhiều năm. Một số trường hợp còn xuất hiện biểu hiện giống viêm khớp dạng thấp, đòi hỏi điều trị lâu dài và có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động, chất lượng sống.
Biến chứng và đối tượng nguy cơ cao
Chikungunya thường không gây tử vong nếu được điều trị kịp thời nhưng biến chứng của nó có thể nghiêm trọng và kéo dài cho cả cơ thể:
- Hệ cơ – xương – khớp: Đây là vị trí dễ bị tổn thương nhất với tình trạng viêm đa khớp, cứng khớp mạn kéo dài.
- Hệ thần kinh: Bệnh có thể dẫn đến viêm não, viêm tủy, hội chứng Guillain-Barré gây yếu liệt.
- Tim mạch: Trái tim cũng không nằm ngoài nguy cơ với các biến chứng như viêm cơ tim, suy tim.
Trong một số trường hợp còn ghi nhận bệnh nhân bị tổn thương gan, mắt và da, thậm chí là suy hô hấp hoặc suy thận ở những ca mắc nặng.
Những đối tượng dễ gặp biến chứng nhất gồm trẻ sơ sinh, đặc biệt là khi bị lây từ mẹ trong hoặc ngay sau sinh, người cao tuổi, người mắc bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, tăng huyết áp và phụ nữ mang thai.
Chẩn đoán bệnh Chikungunya
Để xác định nguy cơ lây nhiễm Chikungunya, bác sĩ thường bắt đầu bằng việc xem triệu chứng và yếu tố dịch tễ, ví dụ như bệnh nhân có từng đến vùng dịch trong 2 tuần gần nhất hay không.
Sau đó, cơ sở y tế sẽ tiến hành xét nghiệm RT-PCR, quá trình được thực hiện trong 5–7 ngày đầu nhằm phát hiện trực tiếp RNA của virus trong máu. Nếu phát hiện sau thời gian này, xét nghiệm huyết thanh học tìm kháng thể IgM và IgG sẽ cho kết quả chính xác hơn.
Việc chẩn đoán sớm có ý nghĩa quan trọng, không chỉ giúp điều trị đúng hướng mà còn phòng ngừa nhầm lẫn với sốt xuất huyết Dengue hoặc Zika.
Điều trị bệnh Chikungunya
Bệnh Chikungunya hiện chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu, nên nguyên tắc điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng và hỗ trợ phục hồi. Người bệnh cần được nghỉ ngơi hoàn toàn trong giai đoạn sốt cao, uống nhiều nước để tránh mất nước, đồng thời nạp dinh dưỡng đầy đủ để tăng sức đề kháng chống bệnh.
Trong giai đoạn này, bác sĩ thường chỉ định dùng thuốc hạ sốt như Paracetamol để giúp giảm cơn sốt và cảm giác khó chịu. Người bệnh tuyệt đối không nên tự ý dùng thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) hoặc Aspirin trước khi chắc chắn mình không mắc sốt xuất huyết, vì những loại thuốc này có thể làm tăng nguy cơ chảy máu và khiến bệnh nặng hơn.
Với những trường hợp đau khớp kéo dài, bác sĩ sẽ chỉ định NSAIDs, corticosteroid hoặc áp dụng vật lý trị liệu để cải thiện chức năng vận động. Ngoài ra, người bệnh cần tránh để muỗi đốt trong tuần đầu tiên của bệnh, bởi đây là giai đoạn virus có thể truyền từ máu sang muỗi và gây bùng phát dịch.
Phòng ngừa bệnh Chikungunya
Để tránh nguy cơ mắc Chikungunya, quan trọng nhất là ngăn chặn muỗi đốt để tránh tác nhân truyền bệnh và bảo vệ cơ thể. Các biện pháp phòng bệnh nên được thực hiện đồng thời ở cả phạm vi môi trường sống và cá nhân:
- Loại bỏ nơi muỗi sinh sản: Dọn dẹp và loại bỏ các vật chứa nước đọng quanh nhà, cọ rửa lu, chum, lọ hoa hàng tuần, đậy kín dụng cụ chứa nước, thả cá vào bể, chum để diệt lăng quăng. Việc này nhằm cắt đứt vòng đời của muỗi từ trứng đến khi trưởng thành.
- Bảo vệ cá nhân khỏi muỗi đốt: Mặc quần áo dài tay, sáng màu để hạn chế vùng da hở, dùng kem hoặc xịt chống muỗi, ngủ màn kể cả ban ngày, đồng thời lắp lưới chống muỗi ở cửa sổ và cửa ra vào để ngăn muỗi bay vào nhà.
- Thận trọng khi đi đến vùng dịch: Nếu buộc phải đến nơi đang có dịch, cần tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp chống muỗi và tiếp tục theo dõi sức khỏe trong vòng 12 ngày sau khi trở về. Khi xuất hiện triệu chứng nghi ngờ, hãy đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám.
Trên thế giới đã có hai loại vắc xin là IXCHIQ và VIMKUNYA ngừa Chikungunya được cấp phép tại Mỹ dành cho người sống hoặc đến vùng dịch. Tuy nhiên, tại Việt Nam, vắc xin này vẫn chưa được sử dụng rộng rãi. Vì vậy, biện pháp phòng bệnh chủ yếu vẫn là diệt muỗi và bảo vệ cá nhân.
Khuyến cáo của Bộ Y tế Việt Nam
Trước tình trạng dịch bệnh có nguy cơ lây nhiễm cao tại Việt Nam, Bộ Y tế yêu cầu:
- Tăng cường giám sát dịch bệnh tại cửa khẩu, cộng đồng và cơ sở y tế;
- Đẩy mạnh tuyên truyền phòng bệnh kết hợp chiến dịch diệt lăng quăng phòng sốt xuất huyết;
- Chuẩn bị đầy đủ thuốc, thiết bị y tế để kịp thời điều trị khi phát hiện ca bệnh.
- Người từ vùng dịch trở về cần tự theo dõi sức khỏe trong 12 ngày, nếu có biểu hiện sốt, đau khớp hoặc phát ban cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị.
Câu hỏi thường gặp về bệnh chikungunya
Bệnh Chikungunya có lây trực tiếp từ người sang người không?
Bệnh Chikungunya không lây trực tiếp từ người sang người. Bệnh chỉ lây khi muỗi Aedes hút máu người đang mang virus rồi truyền sang người khác qua vết đốt. Chikungunya không lây qua tiếp xúc thông thường như ho, hắt hơi hay bắt tay.
Triệu chứng của Chikungunya khác gì so với sốt xuất huyết và Zika?
Điểm khác biệt nổi bật là Chikungunya gây đau và sưng khớp dữ dội, có thể kéo dài hàng tuần đến nhiều tháng. Sốt xuất huyết thường kèm chảy máu dưới da hoặc giảm tiểu cầu, còn Zika chỉ gây nên tình trạng phát ban kèm đỏ mắt.
Bệnh có tự khỏi được không, hay bắt buộc phải điều trị?
Phần lớn trường hợp có thể tự hồi phục sau 1–2 tuần nếu được nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, vẫn cần điều trị triệu chứng và theo dõi y tế để phòng biến chứng và hỗ trợ hồi phục nhanh hơn.
Quan trọng nhất là người bệnh nên đến cơ sở y tế để được bác sĩ thăm khám, chẩn đoán chính xác và hướng dẫn điều trị, giúp kiểm soát bệnh hiệu quả và rút ngắn thời gian hồi phục.
Nếu đang mang thai, nhiễm Chikungunya có ảnh hưởng đến thai nhi không?
Mẹ mắc bệnh Chikungunya trong giai đoạn cuối thai kỳ có thể truyền virus cho con khi sinh, gây nguy cơ viêm não, co giật hoặc biến chứng nặng ở trẻ sơ sinh. Do đó, phụ nữ mang thai nên đặc biệt tránh muỗi đốt và tuân thủ các khuyến cáo y tế để phòng ngừa bệnh.
Khi bị bệnh, nên ăn gì và kiêng gì để nhanh hồi phục?
Nên ăn thực phẩm dễ tiêu, giàu protein, vitamin và khoáng chất như thịt nạc, cá, rau xanh, trái cây tươi và uống nhiều nước để tránh mất nước. Tránh rượu bia, đồ cay nóng, đồ chiên nhiều dầu mỡ và hạn chế cafein để giảm gánh nặng cho gan và hệ tiêu hóa.
Kết luận
Chikungunya không chỉ là một bệnh truyền nhiễm thông thường mà còn là mối đe dọa lâu dài nếu gây biến chứng mạn tính. Trong bối cảnh dịch bệnh đang bùng phát tại nhiều quốc gia, việc mỗi cá nhân chủ động phòng ngừa là yếu tố then chốt để bảo vệ bản thân và cộng đồng.
Mediphar USA hy vọng các thông tin trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về bệnh Chikungunya. Việc chủ động trang bị kiến thức và tuân thủ khuyến cáo y tế không chỉ giúp bạn bảo vệ bản thân mà còn góp phần giữ gìn sức khỏe cho cả cộng đồng. Hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ để ngăn chặn dịch bệnh ngay từ hôm nay.
NGUỒN THAM KHẢO:
- Chikungunya virus disease worldwide overview | European Centre for Disease Prevention and Control
- Bài viết trên Fanpage Thông tin Chính phủ
MEDIPHARUSA
Đã kiểm duyệt nội dung
